2. OCENA DOTYCHCZASOWEJ POLITYKI OCHRONY ŚRODOWISKA
2.1. Wprowadzenie
Poniżej przedstawiono ocenę dotychczasowej polityki ochrony środowiska w oparciu
o programy byłych województw, tworzących obecne województwo śląskie. Ocena ta
została przeprowadzona z punktu widzenia przydatności tych programów dla przygotowywanego
programu ochrony środowiska dla województwa śląskiego.
W wyniku reformy administracyjnej państwa w skład województwa śląskiego weszło
86% obszaru byłego województwa katowickiego, 70% częstochowskiego i 60% bielskiego.
Ocenie zostały poddane następujące programy:
-Wieloletni program ochrony i kształtowania środowiska w województwie katowickim
na lata 1996-2005 oraz kierunki działań do roku 2020 (wyd. w 1997 r.)
-Program ochrony środowiska województwa bielskiego do roku 2015 (wyd. w 1996
r.)
-Program ochrony środowiska dla województwa częstochowskiego na lata 1997-2000
z perspektywą do 2010 roku (wyd. w 1996 r.).
Analiza poszczególnych programów była zogniskowana na następujących zagadnieniach:
-Podejście / ukierunkowanie programu
-Polityka długoterminowa i strategia krótkoterminowa
-Program operacyjny i koszty jego wdrożenia
-Organizacja zarządzania środowiskiem i procedura weryfikacji programu.
Powyższa analiza pozwoli na wyłonienie takich wartości / elementów, które mogą
być wykorzystane w programie dla województwa śląskiego.
2.2. Program dla województwa katowickiego
Informacje ogólne i podejście do programu
Intencją autorów programu było to, aby program miał charakter dynamiczny, tzn.
taki, w którym cele szczegółowe, działania oraz mechanizmy i narzędzia ich realizacji
podlegać będą stałemu dostosowywaniu do zmiennych warunków otoczenia, a wdrażanie
programu miało być poddawane konsultacjom społecznym. Program był tworzony przy
aktywnym uczestnictwie wielu zainteresowanych stron, tj. przedstawicieli organów
odpowiedzialnych za zarządzanie środowiskiem w województwie oraz gremiów opiniotwórczych
i współtworzących podstawy realizacji polityki ekologicznej kraju i województwa,
a także przedstawicieli byłego Sejmiku Samorządowego i pozarządowych organizacji
ekologicznych.
Program zawiera bardzo dokładną diagnozę stanu środowiska i głównych zagrożeń.
Program został opracowany z punktu widzenia różnych obszarów występujących w
województwie.
Polityka długoterminowa i strategia krótkoterminowa
Nadrzędnym celem programu jest: trwały i zrównoważony rozwój województwa katowickiego,
zapewniający godne warunki życia dla obecnego i przyszłych pokoleń mieszkańców
regionu.
Cele, strategie i kierunki działań przyjęte w Programie określono przy założeniu
podziału przestrzeni na trzy obszary:
-chronione (docelowo naturalne),
-półnaturalne (leśne i rolne),
-zurbanizowane (tereny miejskie i tereny przemysłowe).
Dla tych obszarów określono cele długoterminowe i główne działania. Dodatkowo,
zdefiniowano cele i działania dla wód podziemnych oraz omówiono sposoby kształtowania
świadomości społecznej. Zagadnienia te uwzględniono w zakresie wszystkich trzech
obszarów.
W perspektywie do 2005 roku określono następujące cele:
-tworzenie podstaw trwałego i zrównoważonego rozwoju województwa katowickiego,
-doskonalenie instrumentów zarządzania środowiskiem wykorzystywanych dla realizacji
Programu, w tym edukacji ekologicznej i przeciwdziałaniu skutkom nadzwyczajnych
zagrożeń środowiska,
-wdrożenie opracowanych i przyjętych planów generalnych ochrony środowiska.
Program operacyjny i koszty wdrożenia
Program ujmuje działania operacyjne (nie-inwestycyjne i inwestycyjne) do 2000
roku, z podaniem kosztów ich realizacji. Ponadto, podane zostały szacunkowe
koszty wdrożenia Programu w okresach do 2000 roku, od 2001 do 2005 i po 2005
roku oraz potencjalne źródła finansowania programu.
Organizacja zarządzania środowiskiem i procedura weryfikacji programu
Zarządzanie programem i zarządzanie środowiskiem (w ówczesnych warunkach podziału
kompetencji) zostało jasno zdefiniowane. Procedura weryfikacji Programu, opisana
i przedstawiona na schemacie, zakładała okresowy (co rok, pięć lat i co dziesięć
lat) przegląd realizacji Programu. Zakładano również coroczne podejmowanie decyzji,
na podstawie wyników przeglądów, o usprawnieniu zarządzania ochroną środowiska,
w tym precyzowanie celów, w krańcowych przypadkach redefinicję celów oraz weryfikację
działań. W dokumencie zostały opisane także mierniki efektywności działań podejmowanych
w ramach programu.
Pomimo jasnej procedury oceny wdrażania programu i jego weryfikacji do tej pory
takiej oceny nie przeprowadzono.
Ocena "Programu ochrony środowiska województwa katowickiego" z
punktu widzenia przydatności dla potrzeb województwa śląskiego
Program dla województwa katowickiego jest zgodny z ramowymi programami działań na rzecz ochrony środowiska opracowywanymi przez Unię Europejską. Ujmuje szereg głównych działań, które po weryfikacji mogą być wykorzystane dla potrzeb programu dla województwa śląskiego.
2.3. Program dla województwa bielskiego
Informacje ogólne i podejście do programu
Program ochrony środowiska został opracowany w 1996 roku. Obejmuje 12 rozdziałów:
-Stan i prognozy rozwoju gospodarczego,
-Studium zagospodarowania przestrzennego województwa,
-Ochrona przyrody i zasobów leśnych,
-Kształtowanie zasobów glebowych a rozwój rolnictwa,
-Gospodarka wodna i ochrona wód,
-Gospodarka odpadami komunalnymi i przemysłowymi,
-Ochrona atmosfery,
-Ochrona zasobów kopalin i dziedzictwa geologicznego,
-Ochrona środowiska przed hałasem i wibracjami,
-Monitoring środowiska i system informacji,
-Edukacja ekologiczna,
-Zasady wyboru kierunków działań realizacji programu.
Każdy z tych rozdziałów ujmuje bardzo dokładny opis stanu aktualnego z prezentacją
danych w tabelach i graficznym zobrazowaniem danych na mapach.
Polityka długoterminowa i strategia krótkoterminowa
Dokument "Programu ...." nie definiuje celów długoterminowych, ani
operacyjnych. Kierunki i perspektywy rozwoju w ramach poszczególnych zagadnień
podane są zwykle w formie opisowej. Generalnie dla poszczególnych zagadnień
zostały sprecyzowane priorytety krótkoterminowe i długoterminowe, ale bez podania
strategii ich realizacji.
Program operacyjny i koszty wdrożenia
Wycinkowo zostały podane koszty wdrożenia niektórych działań, np. podano orientacyjne
potrzeby finansowe wprowadzenia pierwszego etapu strategii ochrony przyrody,
ale nie podano szacunkowych kosztów wdrożenia programu.
Organizacja zarządzania środowiskiem i procedura weryfikacji programu
W przedmowie do tego programu czytamy: "...program ten ma charakter otwarty
i nie dostarcza gotowych sposobów działania, gdyż większość czynników ma charakter
dynamiczny i będzie ulegał zmianom w zależności od zaistniałej sytuacji politycznej,
społecznej i gospodarczej". Jednak, patrząc z praktycznego punktu widzenia
"Program ..." nie podaje ani organizacji zarządzania środowiskiem,
ani też procedury weryfikacji programu, co zabezpieczy tzw. "charakter
otwarty".
Ocena "Programu ochrony środowiska województwa bielskiego" z punktu
widzenia przydatności dla potrzeb województwa śląskiego
W pracach nad konstruowaniem programu dla województwa śląskiego mogą być wykorzystane informacje dot. prognoz rozwoju województwa oraz priorytety krótkoterminowe i długoterminowe (po ich weryfikacji).
2.4. Program dla województwa częstochowskiego
Informacje ogólne i podejście do programu
Program ochrony środowiska został ukierunkowany na zabezpieczenie jakości głównych
komponentów środowiska (woda, powietrze, przyroda) lub przed określonymi uciążliwościami
(odpady, hałas).
Wstępem do programu jest jasno zdefiniowany ogólny cel programu ochrony środowiska
dla woj. częstochowskiego, główne zasady i instrumenty polityki ekologicznej,
kierunki rozwojowe w województwie i ocena stanu środowiska obejmująca:
-ochronę powietrza,
-ochronę przed hałasem,
-gospodarkę wodną, gospodarkę odpadami,
-ochronę przyrody,
-leśnictwo,
-łowiectwo,
-nadzwyczajne zagrożenia środowiska.
Polityka długoterminowa i strategia krótkoterminowa
Jako nadrzędny cel programu przyjęto rozwój zrównoważony, a następnie zdefiniowano
n/w priorytety długoterminowe:
-zapobieganie degradacji środowiska, zamiast przeciwdziałania niekorzystnym
jej skutkom,
-wnikliwe rozważenie rozwoju oraz skali potrzeb społecznych obecnej i przyszłej
generacji,
-docenianie wagi ochrony przyrody jako takiej oraz jako czynnika warunkującego
możliwość rozwoju społeczno-gospodarczego.
W perspektywie długoterminowej zostały podane jedynie główne kierunki działań
(do 2010 roku).
Dla okresu do 2000 roku zdefiniowano cele w zakresie ochrony środowiska i opisano
poszczególne działania, zwłaszcza inwestycyjne.
Program operacyjny i koszty wdrożenia
Można przyjąć, że zdefiniowane działania do 2000 roku stanowiły pewnego rodzaju
program operacyjny. Niemniej jednak nie zawierał on jasno sprecyzowanej odpowiedzialności
za wdrożenie poszczególnych działań, ani też kosztów ich wdrożenia.
Organizacja zarządzania środowiskiem i procedura weryfikacji programu
Oprócz ogólnego opisu instrumentów polityki ekologicznej, w analizowanym dokumencie
brakuje opisu zarządzania środowiskiem oraz sposobu weryfikacji programu.
Ocena "Programu ochrony środowiska województwa częstochowskiego"
z punktu widzenia przydatności dla potrzeb województwa śląskiego
W pracach nad programem ochrony środowiska dla województwa śląskiego zostaną wykorzystane takie informacje, jak np. lokalizacja obszarów i obiektów prawnie chronionych, lokalizacja składowisk, trendy rozwojowe obszaru byłego woj. częstochowskiego. W niewielkim zakresie będzie można wykorzystać działania zdefiniowane w analizowanym dokumencie, po ich weryfikacji.
Duże zróżnicowanie struktury i zawartości analizowanych programów rzutuje na
ich bezpośrednią przydatność dla potrzeb programu ochrony środowiska województwa
śląskiego. Z trzech analizowanych programów najbardziej przydatny jest program
opracowany dla potrzeb byłego województwa katowickiego, zwłaszcza w zakresie
zagadnienia zarządzania środowiskiem i zarządzania programem.
Jednak, niezależnie od struktury i przejrzystości poszczególnych dokumentów,
wszystkie stanowią źródło informacji, przydatnych dla sformułowania polityki
długoterminowej, strategii krótkoterminowej, a przede wszystkim głównych działań
na rzecz ochrony środowiska.