5. DŁUGOTERMINOWA POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA

5.1. Wprowadzenie

Naczelną zasadą, która powinna być przyjęta w działaniach zmierzających do zdrowego środowiska jest zasada zrównoważonego rozwoju, co ma odzwierciedlenie w długoterminowym, nadrzędnym celu "Programu ..." przedstawionym w rozdziale 1. Osiągnięcie tego celu będzie możliwe poprzez właściwą politykę ochrony środowiska realizowaną w oparciu o podstawowe zasady (par. 5.2.).

Biorąc pod uwagę ukierunkowany rozwój poszczególnych dziedzin gospodarki województwa (opisany w rozdziale 4) oraz potrzebę poprawy środowiska lub jego zachowania w stanie naturalnym, sformułowano długoterminową politykę dla poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości środowiskowych (par. 5.3.). Wdrożenie tej polityki pozwoli na osiągnięcie stanu środowiska, którego prognozę opisano w par. 5.4.

Zarówno intensywność rozwoju gospodarki jak i konsekwencje dla środowiska można rozpatrywać w układzie obszarowym, biorąc pod uwagę podział przestrzeni województwa na cztery obszary (zgodnie z zapisem w "Strategii ...." przyjęto podział województwa na cztery obszary polityki rozwoju). Są to:

- Środkowy obszar); znaczny udział terenów zurbanizowanych (miejskich i przemysłowych).

- Północny obszar (centrum Częstochowa); znaczny udział terenów półnaturalnych

- Południowy obszar (centrum Bielsko-Biała); znaczny udział terenów półnaturalnych i prawnie chronionych

- Zachodni obszar (centrum Rybnik); tereny zurbanizowane i półnaturalne.

Podział ten nawiązuje do podejścia zastosowanego w "Wieloletnim Programie Ochrony i Kształtowania Środowiska" opracowanego dla potrzeb byłego województwa katowickiego, gdzie zdefiniowano trzy obszary, tj.: chronione prawem, półnaturalne (rolne, leśne) i zurbanizowane (tereny miejskie i przemysłowe). Dla tych trzech obszarów zdefiniowano cele i działania, które zostały częściowo wykorzystane w konstruowaniu długoterminowej polityki ochrony środowiska w ramach niniejszego programu, bowiem są one nadal aktualne.

5.2. Zasady polityki ekologicznej

Podstawowym założeniem zrównoważonego rozwoju jest takie stymulowanie rozwoju gospodarczego i społecznego, aby zachować zasoby środowiska dla przyszłych pokoleń. W praktyce oznacza to konieczność stosowania zasad, które wytyczają kierunki działań na rzecz ochrony środowiska, zapobiegając powstawaniu negatywnych dla środowiska skutków działalności gospodarczej. W dokumencie II Polityki Ekologicznej Państwa sprecyzowano 11 zasad uszczegółowiających pryncypialną zasadę zrównoważonego rozwoju w realizacji polityki ekologicznej. Poniżej wymieniono te zasady, które będą miały duże znaczenie podczas wdrażania niniejszego programu.

5.2.1. Zasada prewencji (zapobiegania przyszłym problemom) i oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych

W województwie śląskim rozwijać się będą różne dziedziny gospodarki, a ochrona środowiska będzie czynnikiem wymuszającym postęp techniczny i innowacyjność.. Aby skutecznie przeciwdziałać przyszłym potencjalnym problemom, tj. nie dopuścić do ich wystąpienia, należy możliwie precyzyjnie przewidzieć, na jakich terenach, w jakich sektorach gospodarki i z jakim natężeniem trudności te mogą się pojawić. Działania prewencyjne będą podjęte na trzech poziomach: u źródła powstawania zanieczyszczeń, podczas ich transmisji i w miejscu odbioru. Należy pamiętać, że zasadniczym podejściem, mającym służyć zapobieganiu powstawaniu zanieczyszczeń, jest skoncentrowanie się na źródle uciążliwości.

Jedną z najważniejszych zmiennych w koncepcji zrównoważonego rozwoju są zasoby naturalne. Bardzo istotne jest oszczędne korzystanie z nieodnawialnych zasobów, ale duże znaczenie ma także racjonalne korzystanie z zasobów odnawialnych, takich jak: drewno, woda i gleba. W tym zakresie szczególnego znaczenia nabiera edukacja ekologiczna i przekazywanie informacji mające na celu oszczędniejszą gospodarkę zasobami naturalnymi.

5.2.2. Zasada likwidacji aktualnych problemów i zasada "zanieczyszczający płaci"

"Program ochrony środowiska woj. śląskiego", w rozdziale dotyczącym aktualnego stanu środowiska wskazuje najistotniejsze problemy dotyczące poszczególnych elementów środowiska. Najwyższy priorytet należy nadać tym problemom, które w największym stopniu naruszają stan środowiska i oddziałują na życie człowieka. One powinny być likwidowane w pierwszej kolejności.

W odniesieniu do zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska nadal będzie stosowana zasada mówiąca, że sprawca zanieczyszczeń płaci. Oznacza to złożenie pełnej odpowiedzialności, w tym materialnej, za skutki zanieczyszczania i stwarzania innych zagrożeń dla środowiska na sprawcę, tj. na podmioty użytkujące zasoby środowiska.

5.2.3. Zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi

Polityka władz wojewódzkich dotycząca przyszłości województwa powinna uwzględniać polityki sektorowe, ich wzajemne powiązania i oddziaływanie. Plan polityki ochrony środowiska powinien być spójny z innymi, przygotowywanymi w województwie politykami, dotyczącymi różnorodnych dziedzin życia. Ponadto plany powinny jasno wskazywać wszystkim grupom zadaniowym i instytucjom administracji publicznej zakres i możliwości działań prowadzących do realizacji zrównoważonego rozwoju województwa.

5.2.4. Odpowiedzialność grup zadaniowych

Program był przygotowywany we współpracy z grupami zadaniowymi (są to zarówno przedstawiciele gałęzi gospodarki powodujących niepożądane efekty w środowisku, jak i eksperci, których doświadczenie i wiedza może pomóc w rozwiązaniu napotkanego problemu) oraz przy dużym zaangażowaniu Wydziałów Urzędu Marszałkowskiego, Urzędu Wojewódzkiego, starostw powiatowych i gmin. W podobny sposób powinien przebiegać proces jego wdrażania. Takie podejście ma szansę na sukces tylko wtedy, gdy grupy zadaniowe będą poczuwały się do odpowiedzialności za ochronę środowiska. Ponadto, oczekuje się od nich kreatywności, poszukiwania sposobów redukcji zanieczyszczeń i podejmowania decyzji dotyczących konkretnych działań zmniejszających negatywne oddziaływanie na środowisko.

5.2.5. Zasada regionalizmu

Oznacza ona, że każdy region ma prawo do własnej polityki społeczno-gospodarczej i ekologicznej. Program opracowywany dla województwa śląskiego z jednej strony uwzględnia specyfikę regionu a z drugiej nawiązuje do nowej polityki ekologicznej państwa, która jest uwarunkowana wymaganiami wynikającymi z integracji z Unią Europejską.

5.2.6. Zasada subsydiarności (pomocniczości)

Zasada subsydiarności oznacza, że planowanie oraz realizacja zadań odbywa się na odpowiednich poziomach zarządzania. Dodać należy, że poziom ten powinien być jak najniższy ale zapewniający odpowiednią jakość podejmowanych działań i decyzji. Zasada ta pozwala uzyskać znacznie lepsze efekty oraz zapewnia uwzględnienie typowych dla danego poziomu uwarunkowań. Traktat Unii Europejskiej mówi, że decyzje dotyczące każdego obywatela, powinny być podejmowane na możliwie najbliższym obywatelowi poziomie. Takie podejście powinno być systematycznie wprowadzane w polityce ekologicznej państwa i regionu.

5.2.7. Zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej

Zasada ta ma zastosowanie przy wyborze planowanych działań / przedsięwzięć inwestycyjnych z zakresu ochrony środowiska, wymagających nakładów finansowych. Oznacza ona konieczność oceny danego przedsięwzięcia z punktu widzenia nakładu do uzyskanego efektu.

5.2.8. Zasada uspołecznienia polityki ochrony środowiska

Zasada ta będzie realizowana poprzez stworzenie warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie tworzenia i wdrażania programu ochrony środowiska (i innych stra­tegicznych programów), przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej, wzroście świadomości i wraż­liwości ekologicznej i kształtowaniu właściwych zachowań obywateli wobec środowiska. W procesie tym będą wykorzystywane zalecenia wynikające z "Konwencji z Aarhus w sprawie dostępu do informacji, udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji i dostępu do procedur sądowych w sprawach dotyczących środowiska". Kwestie te były uregulowane w oparciu o ustawę z dnia 9 listopada 2000 r. "o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz ocenach oddziaływania na środowisko", która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2001 r. Ustawa ta z dniem 1 października została uchylona a jej przepisy zostały in­kor­porowane przez ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U.Nr 62, poz.627).

5.3. Cele długoterminowe w zakresie ochrony środowiska i ich realizacja

5.3.1. Wprowadzenie

W niniejszym rozdziale, na tle uwarunkowań prawnych i oceny stopnia ich zgodności z prawem wspólnotowym, zdefiniowano cele długoterminowe (do 2015 roku) w zakresie ochrony środowiska dla poszczególnych elementów środowiska (np. zasoby wodne, powietrze atmosferyczne, itd.) i uciążliwości środo­wiskowych (np. hałas, gospodarka odpadami, itd.). Ponadto podano sposób realizacji poszczególnych celów. Wybór celów (w ramach poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości) oraz ich realizacja nawiązują zarówno do II Polityki Ekologicznej Państwa jak i zapisów dokonanych w „Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego".

Jednym z sześciu priorytetów rozwoju województwa jest poprawa jakości środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym zwiększenie atrakcyjności terenu. W ramach tego priorytetu zdefiniowano osiem celów strategicznych, które zostały uwzględnione w niniejszym programie. Są to:

- Utworzenie systemu kształtowania i wykorzystania zasobów wodnych

- Uporządkowanie i wdrożenie systemu gospodarki odpadami

- Polepszenie jakości powietrza

- Rewitalizacja terenów poprzemysłowych oraz pogórniczych

- Zagospodarowanie centrów miast

- Przebudowa starych dzielnic zdegradowanych lub przeludnionych

- Ukształtowanie regionalnego systemu obszarów chronionych

- Kształtowanie ośrodków wiejskich.

Powyższe cele strategiczne rozwoju województwa śląskiego odnoszą się do ochrony i kształtowania zasobów środowiska, obejmujących wody, powietrze, przestrzeń, zasoby powierzchni, tereny rolne, walory przyrodnicze. Ponadto, w programie ochrony środowiska wzięto pod uwagę również i inne zagadnienia, które uznano ważne z punktu widzenia zagrożenia środowiska i człowieka. Są to: hałas, elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące i nadzwyczajne zagrożenia środowiska.

5.3.2. Ochrona zasobów wodnych

Uwarunkowania prawne

Główną regulacją prawną odnoszącą się do szeroko rozumianych zagadnień gospodarki wodnej jest Ustawa Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001. Ustawa reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności zlewniowe kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi.

Ustawa zakłada iż gospodarowanie wodami jest prowadzone z zachowaniem zasady racjonalnego i całościowego traktowania zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, z uwzględnieniem ich ilości i jakości. Gospodarowanie wodami uwzględnia zasadę wspólnych interesów i jest realizowane przez współpracę administracji publicznej, użytkowników wód i przedstawicieli lokalnych społeczności tak, aby uzyskać maksymalne korzyści społeczne.

Ustawa ostatecznie wprowadza i reguluje zasady zlewniowego zarządzania gospodarką wodną poprzez utworzenie dwóch regionów wodnych dla dorzeczy Odry i Wisły oraz ustanowienie dla nich administracji - regionalnych zarządów gospodarki wodnej (RZGW).

Wprowadzenie regionów zlewniowych jest zgodne z duchem i literą prawa przepisów Unii Europejskiej, a w szczególności Ramową Dyrektywą Wodną. Uwzględnione zostały również szczegółowe rozwiązania zawarte n in. w dyrektywach:

- 96/61/EC dotyczącej zintegrowanej ochrony przed zanieczyszczeniem

- 91/271/EEC w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych

- 91/676/EEC w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniami azotanami ze źródeł rolniczych

Istotne z punktu widzenia niniejszego programu ochrony środowiska są zapisy nakładające na aglomeracje, o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2000, obowiązek wyposażenia się w sieci kanalizacyjne dla ścieków komunalnych zakończone oczyszczalniami ścieków, zgodnie z ustaleniami krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych. Obowiązek ten aglomeracje zrealizują:

- do dnia 31 grudnia 2015 r., w przypadku aglomeracji o równoważnej liczbie mieszkańców od 2000 do 15000,

- do dnia 31 grudnia 2010 r., w przypadku aglomeracji o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 15000.

Odnośnie zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł rolniczych, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej, określi, w drodze rozporządzenia, wody powierzchniowe i podziemne wrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszary szczególnie narażone, z których odpływ azotu ze żródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć, uwzględniając:

- zawartość związków azotu w wodach powierzchniowych i podziemnych, ze szczególnym uwzględ­nieniem wód pobieranych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia,

- stopień eutrofizacji śródlądowych wód powierzchniowych, morskich wód wewnętrznych i wód przybrzeżnych, dla których czynnikiem eutrofizacji jest azot,

- charakterystykę terenu, ze szczególnym uwzględnieniem: rodzaju działalności rolniczej, struktury użytków rolnych, koncentracji produkcji zwierzęcej, rodzaju gleb i klimatu.

Na mocy nowej ustawy zmianie ulegnie również sposób prowadzenia i wyników monitoringu wód. Dostosowane zostaną do wymogów określonych w Ramowej Dyrektywie Wodnej. Minister właściwy do spraw środowiska w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki wodnej określi, w drodze rozporządzenia:

1. Klasyfikację dla prezentowania stanu:

- wód powierzchniowych, biorąc w szczególności za podstawę elementy:
biologiczne, hydrologiczne, morfologiczne, chemiczne i fizyczno-chemiczne,

- wód podziemnych, biorąc za podstawę elementy ilościowe i chemiczne,

2. Sposób prowadzenia monitoringu stanu wód powierzchniowych i podziemnych, uwzględniający:

- kryteria wyznaczania punktów poboru próbek do badań,

- zakres i częstotliwość badań,

- wybór elementów jakości,

- dodatkowe wymogi monitoringu dla obszarów chronionych,

- metodyki referencyjne badań oraz warunki zapewnienia jakości danych,

- sposób oceny wyników badań,

- zakres badań

3. Sposób interpretacji wyników i prezentacji stanu wód powierzchniowych i podziemnych.

Ustawa przewiduje wprowadzenie rozporządzeń określających wymagania, jakim powinny odpowiadać wody:

- powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia

- śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych oraz morskie wody wewnętrzne i wody przybrzeżne będące środowiskiem życia skorupiaków i mięczaków,

- w kąpieliskach

Zasady którymi kierować będą się odpowiednie organy przy wydawaniu tych rozporządzeń zbieżne są z zasadami jakimi kierowano się przy wprowadzaniu analogicznych dyrektyw UE.

Głównym narzędziem realizowania polityki gospodarki wodnej w rejonach zlewniowych będą „warunki korzystania z wód dorzecza".

Warunki korzystania z wód regionu wodnego obejmują:

1. aktualny stan ilościowy i jakościowy zasobów wód powierzchniowych i podziemnych regionu wodnego oraz aktualny stan ekosystemów wodnych i od wody zależnych, wynikający z dotychczasowego użytkowania zasobów wodnych i gospodarki przestrzennej,

2. perspektywiczny stan ilościowy i jakościowy zasobów wód powierzchniowych i podziemnych oraz perspektywiczny stan ekosystemów wodnych i od wody zależnych na obszarze regionu wodnego,

3. wymagania dotyczące jakości wody,

4. ustalenia planów zagospodarowania przestrzennego,

5. ustalenia zawarte w dokumentacji hydrogeologicznej szczególnie dotyczącej określenia zasobów wód podziemnych oraz wyznaczenia głównych zbiorników wód podziemnych,

6. ustalenia zawarte w obowiązujących pozwoleniach wodnoprawnych - z uwzględnieniem podziału na zlewnie.

Warunki korzystania z wód regionu wodnego mogą określać ograniczenia w korzystaniu z wód regionu lub jego części, w zakresie:

- pobierania wód powierzchniowych lub podziemnych,

- wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi,

- wprowadzania substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego do wód, ziemi lub urządzeń kanalizacyjnych,

- lokalizowania nowych urządzeń wodnych.

Cel długoterminowy do 2015 roku

Przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych oraz ochrona jakości wód podziemnych i racjonalizacja ich wykorzystania.

Cel ten jest zgodny z celem przyjętym w „Strategii rozwoju województwa śląskiego", który mówi o potrzebie utworzenia systemu kształtowania i wykorzystania zasobów wodnych.

Realizacja celu długoterminowego

Definiując długoterminową politykę w zakresie zasobów wodnych uznano, że musi ona być zgodna z kierunkami przyjętymi w "II Polityce Ekologicznej Państwa" i w "Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego" a także musi wynikać z aktualnego stanu zasobów wodnych i zróżnicowania obszarowego w tym zakresie. Istotne znaczenie w osiągnięciu celu długoterminowego ma system zarządzania gospodarką wodną, a ważnym przedsięwzięciem będzie opracowanie i wdrożenie regionalnego planu gospodarki wodno-ściekowej w województwie.

Na zakres oraz termin wdrażania działań dla osiągnięcia celu długoterminowego duży wpływ mieć będą okresy przejściowe w zakresie dostosowania do wymogów UE w dziedzinie ochrony środowiska, w tym ochrony wód, wynegocjowane przez Rząd RP.

Zlewniowy system zarządzania gospodarką wodną
Zarządzanie zasobami wodnymi staje się jednym z podstawowych zagadnień mających wpływ na rozwój regionu i jakość życia na jego obszarze. Ustawa "Prawo wodne", które weszło w życie z dniem 1 stycznia 2002 roku, ostatecznie wprowadza i reguluje zasady zlewniowego zarządzania gospodarką wodną poprzez utworzenie dwóch regionów wodnych dla dorzeczy Odry i Wisły oraz ustanowienie dla nich administracji - regionalnych zarządów gospodarki wodnej (RZGW). Warunkiem prowadzenia racjonalnej gospodarki wodnej w województwie jest wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami, obejmującego wody podziemne i powierzchniowe.

Brak kompleksowych rozwiązań gospodarki wodnej w województwie spowodowany jest brakiem warunków korzystania z wód dorzecza, a także brakiem całościowego bilansu wodno-gospodarczego województwa. Zarówno warunki korzystania z wód dorzecza dla poszczególnych zlewni, jak i bilans wodno-gospodarczy województwa będą podstawą przygotowania programu zarządzania zasobami wodnymi. Instrumentem wspomagającym zarządzanie będzie System Informacyjny Gospodarki Wodnej.

Z uwagi na uwarunkowania naturalne województwa śląskiego oraz wynikające z rozwoju gospodarczego, w tym wdrażanie systemu wodno-prawnego w obrębie obszarów miejsko-przemysłowych wskazane jest wyodrębnienie Śląskiego Obszaru Wodno-Gospodarczego, obejmującego zlewnię Wisły do ujścia Przemszy, zlewnię Warty do ujścia Liswarty oraz zlewnię Odry do ujścia Kanału Gliwickiego.

Ochrona wód powierzchniowych
Zgodnie z II Polityką Ekologiczną Państwa, strategiczne kierunki w ramach ochrony wód powierzchniowych są następujące:

- przywrócenie jakości wód powierzchniowych (wg wskaźników fizyko-chemicznych, biologicznych i ekologicznych) do stanu wynikającego z planowanego ich użytkowania oraz potrzeb związanych z ich funkcjami ekologicznymi,

- realizacja budowy zbiorników retencyjnych i małej retencji,

- zachowanie naturalnych zbiorników retencyjnych, takich jak tereny podmokłe i nieuregulowane cieki wodne, głównie w ramach działań w zakresie poprawy ochrony różnorodności biologicznej i prowadzenia zrównoważonej gospodarki leśnej, ochrona wód Górnej Wisły i Górnej Odry przed zasoleniem wodami kopalnianymi.

Przedstawiony w rozdziale 3 stan czystości wód powierzchniowych w województwie śląskim (wg klasyfikacji ogólnej ponad 90% długości badanych cieków prowadziło wody pozaklasowe, nie stwierdzono wód I klasy czystości) skłania do przyspieszenia działań w kierunku ograniczenia zrzutu zanieczyszczeń komunalnych. Obok działań w zakresie poprawy oczyszczania ścieków komunalnych będą podejmowane także działania dot. poprawy oczyszczania ścieków przemysłowych w tym wód dołowych z kopalń węgla kamiennego i rud metali a także działania dla eliminacji zanieczyszczeń obszarowych. Podjęcie takich działań pozwoli na poprawę jakości wód powierzchniowych. Prognozę co do klasowości najważniejszych cieków (2015 r.) przedstawia mapa 5.1.

Ochrona wód podziemnych
W województwie śląskim niespełna 50% wód podziemnych stanowią wody wysokiej jakości, które odpowiadają polskim normom sanitarnym dla wody pitnej. Wpływ na jakość wód podziemnych wywierają ścieki i składowiska odpadów. Jak dotąd nie rozwiązano problemu zanieczyszczenia chromem wód podziemnych poziomu górnojurajskiego na północ i północny zachód od Częstochowy oraz wód triasowych w rejonie Tarnowskich Gór (GZWP 330) - skażonych metalami ciężkimi w związku ze składowaniem odpadów niebezpiecznych nagromadzonych na terenie Zakładów Chemicznych w likwidacji.

Odrębnym problemem jest zaburzenie naturalnego pola hydrodynamicznego zbiorników wód podziemnych wskutek intensywnego ich drenażu wyrobiskami górniczymi kopalń rud cynku i ołowiu w rejonie Bytomia, Olkusza i Chrzanowa oraz ujęciami studziennymi w rejonie Bibieli, Łaz Błędowskich i Gliwic. Na skutek przeeksploatowania wytworzyły się rozległe i głębokie leje depresyjne.

Ochrona jakości wód podziemnych na obszarze województwa śląskiego realizowana będzie poprzez:
- ograniczenie zanieczyszczeń pochodzących z jednostek osadniczych,

- ograniczenie zanieczyszczeń rolniczych,

- ograniczenie zanieczyszczeń spowodowanych gospodarką odpadami,

- eksploatację zbiorników wód podziemnych w sposób minimalizujący naruszenie naturalnego pola hydrodynamicznego (dla tego zadania konieczna jest weryfikacja i uściślenie dokumentacji hydrogeologicznych dla GZWP na obszarze województwa, wraz z korektą granic i opracowaniem zasad ochrony).

Ochrona zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych będzie realizowana poprzez określenie wielkości zasobów, ich kontrolę i weryfikację pozwoleń wodno-prawnych.
Niezwykle ważnym elementem programów ochrony wód podziemnych jest informacja o ich jakości. W tym celu rozwijany będzie regionalny monitoring wód podziemnych oraz lokalne monitoringi wód podziemnych.

Rozwój i modernizacja systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych
Problemy związane z gospodarką ściekami komunalnymi związane są z odprowadzaniem ścieków i ich oczyszczaniem. Zgodnie z ustawą Prawo wodne, do dnia 31 grudnia 2015 roku, aglomeracje o równoważnej liczbie 2000 mieszkańców mają obowiązek wyposażenia się w sieci kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków.

W środkowym obszarze woj. śląskiego (konurbacja górnośląska) działania będą ukierunkowane przede wszystkim na wykorzystanie istniejących oczyszczalni ścieków oraz na poprawę stopnia oczyszczania ścieków, zwłaszcza w zakresie usuwania związków biogennych. Zwiększenie ilości ścieków trafiających na oczyszczalnie związane będzie z koniecznością budowy (odbudowy) zniszczonych (głównie z powodu szkód górniczych) odcinków sieci kanalizacyjnej oraz skanalizowaniem obszarów dotąd nie objętych kanalizacją.
Północny i południowy, a także zachodni obszar woj. śląskiego charakteryzuje się niskim stopniem skanalizowania z wyjątkiem miast będących ośrodkami tych obszarów (Częstochowy, Bielska Białej, Rybnika). Zatem działania będą ukierunkowane na skanalizowanie tych obszarów i odprowadzenie ścieków na oczyszczalnie. Tam, gdzie odprowadzenie ścieków siecią kanalizacyjną jest nieopłacalne, będą budowane przyzagrodowe oczyszczalnie ścieków, bądź ścieki ze zbiorników bezodpływowych będą dowożone na istniejące oczyszczalnie. Niezmiernie ważnym zagadnieniem jest rzetelna i pełna inwentaryzacja stanu technicznego zbiorników bezodpływowych (wybieralnych), zwłaszcza na terenach górskich. Często istniejące zbiorniki ze względu na ich zły stan techniczny (dot. to zwłaszcza zbiorników eksploatowanych przez kilka lub kilkanaście lat) są źródłem zanieczyszczenia środowiska, w tym wód podziemnych.

Szczególna uwaga będzie zwrócona na współpracę międzygminną w zakresie gospodarki wodno-ściekowej (np. w ramach Związków Gmin).

Ochrona przeciwpowodziowa (i mała retencja)
Województwo śląskie jest położone w dorzeczu Górnej Wisły i Odry. Dopływy Wisły powyżej zb. Goczałkowice oraz rz. Soła jak i dopływy Odry powyżej Raciborza, w tym rz. Olza, mają charakter rzek górskich i w związku z tym wezbrania i powodzie występują tutaj kilka razy w roku, a średnio co 10 lat przybierają rozmiary klęski żywiołowej. Żadna z rzek województwa śląskiego nie posiada pełnego systemu ochrony przeciwpowodziowej.

Głównym działaniem w skali województwa będzie stworzenie programu przeciwpowodziowego dla województwa śląskiego z uwzględnieniem założeń programu "Odra 2006" oraz zasad działalności odpowiednich służb wojewódzkich, samorządowych i RZGW.

Na terenie woj. śląskiego istnieje 16 zbiorników retencyjnych, które mają wpływ na sytuację powodziową w województwie. W najbliższej przyszłości konieczna jest budowa zbiornika przeciwpowodziowego w Raciborzu, co uznano za priorytetowe przedsięwzięcie w skali województwa. Istniejące wały przeciwpowodziowe są w złym stanie i wymagają modernizacji i dostosowania do aktualnych wymogów bezpieczeństwa.

Ochrona przeciwpowodziowa ściśle wiąże się z problemem naturalnej (zalesianie, ochrona gleb przed erozją) i sztucznej (zbiorniki retencyjne, systemy melioracyjne) retencji w dorzeczu i wymaga koordynacji z działaniami podejmowanymi w tym zakresie, z uwzględnieniem sposobu zagospodarowania terenów w dolinach rzek; likwidacja zabudowy na terenach zalewowych a zagospodarowanie w kierunku "zielonym". Projekty inwestycji przeciwpowodziowych przeanalizowane zostaną pod kątem poszanowania wymogów ochrony środowiska i ochrony krajobrazu. W przypadku wystąpienia konfliktów preferowane będą warianty rozwiązań minimalizujących negatywny wpływ inwestycji na środowisko.

Równolegle będą prowadzone prace związane z odbudową małych zbiorników i stawów w dolinach cieków w ramach wdrażania programów małej retencji.

Kanał Gliwicki - fot. Mirosław Grzegrzółka

Mapa 5.1. Docelowa jakość wód powierzchniowych w województwie śląskim w 2015 roku, wg klasyfikacji ogólnej

5.3.3. Ochrona powietrza atmosferycznego

Uwarunkowania prawne

Ochrona powietrza wg polskich przepisów oparta jest na zapobieganiu powstawaniu zanieczyszczeń, ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzanych do powietrza substancji zanieczyszczających w celu zmniejszenia stężeń do dopuszczalnego poziomu lub utrzymania ich na poziomie dopuszczalnych wielkości.

Główne kierunki działań związanych z ochroną powietrza wg prawa wspólnotowego obejmują:

a) kształtowanie standardów jakości powietrza w odniesieniu do najpoważniejszych zagrożeń - zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki, ołowiem, tlenkami azotu i ozonem oraz obowiązek podejmowania działań naprawczych na obszarach, gdzie standardy jakości powietrza są naruszone,

b) kształtowanie standardów jakości produktów:

- pod względem zawartości w paliwach określonych substancji (siarki, ołowiu),

- pod względem emisji substancji zanieczyszczających z silników spalinowych,

c) kształtowanie standardów emisyjnych przez:

- ustalenie generalnych wymagań dotyczących zasad emisji substancji zanieczyszczających ze wskazaniem instalacji przemysłowych,

- ustalenie zasad emisji przez konkretne instalacje: energetyczne, spalarnie odpadów,

d) ograniczanie użytkowania określonych substancji (halony, freony, itp.),

e) precyzowanie zasad,

f) monitoring zanieczyszczeń powietrza.

Kompleksową regulację w tej dziedzinie stanowi w UE tzw. dyrektywa ramowa w sprawie oceny i zarządzania jakością powietrza w otoczeniu - 96/62/EC. Określa ona podstawowe ramy prawne, w tym ujednolicone metody i kryteria oceny jakości powietrza i jest uzupełniana licznymi pochodnymi aktami prawnymi.
Aktualne wymagania oraz kryteria stosowane przy ocenie jakości otaczającego powietrza w odniesieniu do konkretnych substancji określają dyrektywy pochodne (tzw. dyrektywy - córki) lub ich projekty. Należą do nich:

- Dyrektywa Rady 99/30/EC (z dnia 22.04.1999 r.) dotycząca wartości granicznych dla dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenków azotu, cząstek zawieszonych i ołowiu w powietrzu atmosferycznym,

- Propozycja Dyrektywy Rady dotycząca zawartości ozonu w otaczającym powietrzu,

- Propozycja Dyrektywy Rady dotycząca wartości granicznych dla benzenu i tlenku węgla w otaczającym powietrzu.

W prawie wspólnotowym wymagania dotyczące jakości urządzeń ochronnych powiązane są ściśle z problematyką dopuszczalnej emisji - emisja jest dopuszczalna, gdy nie można jej zlikwidować lub ograniczyć mimo zastosowania najlepszej dostępnej techniki BAT (Best Available Techniques).
Zasady dążenia do zapobiegania i zmniejszania zanieczyszczenia powietrza spowodowanego emisją z zakładów przemysłowych zostały określone w dyrektywie Rady 84/360/EWG. Dyrektywa ta realizuje zasadę prewencji i regułę ostrożności, uzupełniając ją koncepcją BATNEEC (najlepsza dająca się zastosować technologia nie wymagająca nadmiernych kosztów). Najnowszy sposób rozumienia tej koncepcji jest zawarty w dyrektywie Rady nr 96/61/EWG z dnia 24 września 1996 r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń (IPPC - Integrated Pollution Prevention and Control.
Ustawa Prawo Ochrony Środowiska uwzględnia praktycznie wymagania wszystkich dyrektyw UE.
Zgodnie z Prawem ochrony środowiska ocenę jakości powietrza dokonuje się w strefach, a strefę stanowią

- miasta i aglomeracje o liczbie mieszkańców większej niż 250 tys.

- obszar powiatu nie wchodzący w skład aglomeracji, o której mowa powyżej

Na potrzeby ustalenia odpowiedniego sposobu oceny jakości powietrza w poszczególnych strefach wojewoda dokonuje, przynajmniej co pięć lat, klasyfikacji stref, odrębnie pod kątem poziomu każdej substancji, wyodrębniając strefy, w których:

1. przekroczone są poziomy dopuszczalne,

2. poziom substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego i jest wyższy od górnego progu oszacowania,

3. poziom substancji nie przekracza górnego progu oszacowania i jest wyższy od dolnego progu oszacowania,

4. poziom substancji nie przekracza dolnego progu oszacowania

Górny oraz dolny próg oszacowania oznacza procentową część dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu określoną w przepisach, które wyda Minister właściwy do spraw środowiska w drodze rozporządzenia, które będzie także zawierało sposoby, metody i zakres dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu oraz metodyki referencyjne modelowania jakości powietrza.

Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, Wojewodowie mieli dokonać klasyfikacji stref w terminie do 31.03 2002 roku, a do dnia 30 czerwca 2003 roku określić „programy ochrony powietrza" (art.91 poś) dla stref, w których występują przekroczenia dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń w powietrzu. Jednak do tego czasu nie ukazały się stosowne rozporządzenia, co pozwoliłoby na dokonanie klasyfikacji stref.

Cel długoterminowy do 2015 roku

Polepszenie jakości powietrza atmosferycznego

Polepszenie jakości powietrza jest również jednym z celów strategicznych rozwoju woj. śląskiego (dok. Strategia ...), a przyjęte kierunki działań to:

- redukcja niskiej emisji,

- zintegrowanie i rozbudowa systemu ciepłowniczego regionu,

- promocja wykorzystania alternatywnych źródeł energii cieplnej

Wśród przedsięwzięć mających priorytet wskazano opracowanie i wdrożenie regionalnego planu ochrony powietrza oraz opracowanie i wdrożenie regionalnego planu zintegrowania i rozbudowy systemu ciepłowniczego.

Wymagania co do dopuszczalnych stężeń niektórych substancji, wg dyrektywy UE przedstawiają się następująco:

Spełnienie takich wymagań na obszarze całego województwa będzie zadaniem bardzo trudnym. Niemniej jednak możliwe jest osiągnięcie takich wartości na znacznym obszarze województwa. Trudności mogą dotyczyć obszaru konurbacji górnośląskiej (w zakresie pyłu zawieszonego - Gliwice, Chorzów i Piekary Śląskie, w zakresie dwutlenku siarki w sezonie grzewczym - w większości miast konurbacji stężenie przekracza 40 ľg/m3) oraz Częstochowy (gdzie średnioroczne stężenie pyłu zawieszonego przekracza 50 ľg/m3, stężenie średnioroczne dwutlenku azotu przekracza 40 ľg/m3).

Realizacja celu długoterminowego
W 2002 roku Ministerstwo Środowiska zakłada zakończenie procesu dostosowania przepisów w dziedzinie ochrony środowiska, w tym w zakresie ochrony atmosfery do odpowiednich dyrektyw UE.

Zgodnie z poś (Dział II) zarządzanie ochroną powietrza będzie się odbywało w układzie stref (patrz: uwarunkowania prawne).

Zgodnie z art. 91 poś istnieje potrzeba sporządzenia programów osiągnięcia poprawy jakości powietrza w strefach, w których dochodzi do przekraczania dopuszczalnych norm stężeń zanieczyszczeń w powietrzu. Pomimo braku klasyfikacji stref można wskazać, że programy ochrony powietrza powinny być opracowane dla stref położonych w obszarze konurbacji górnośląskiej, a także Częstochowy, Bielska Białej i Rybnika.

Chcąc dostosować się do wymagań w zakresie stężeń podstawowych zanieczyszczeń w powietrzu uznano, że największy efekt można uzyskać ukierunkowując działania na:

- gospodarkę cieplną (optymalizację gospodarki cieplnej): modernizacja i rozbudowa miejskich systemów ciepłowniczych (źródeł, sieci) połączona z likwidacją „niskiej emisji" (systemowa konwersja palenisk domowych na rozwiązania bardziej ekologiczne) i termorenowacją obiektów.

- system transportowy (ograniczenie emisji ze źródeł komunikacyjnych): proekologiczne inwestycje - modernizacja taboru, budowa obwodnic drogowych miast, eliminacja benzyny zawierającej ołów, rygorystyczne przestrzeganie wymagań co do stanu technicznego pojazdów.

- przemysł; redukcję wytwarzania zanieczyszczeń (czystsza produkcja w połączeniu z restrukturyzacją przemysłu), ograniczenie emisji przemysłowej ze źródeł technologicznych na drodze tzw. działań "na końcu rury", instalacje do redukcji zanieczyszczeń w zakładach energetycznego spalania paliw (odsiarczanie spalin odlotowych).

- edukację ekologiczną poprzez promowanie właściwych zachowań społeczeństwa (oszczędność energii cieplnej i elektrycznej, używanie węgla dobrej jakości, wiedza nt. zanieczyszczeń powietrza substancjami powstającymi podczas spalania butelek plastikowych, opon, itp. w piecach domowych).

Działania podejmowane w ramach ww. kierunków będą zmierzały do spełnienia celów zapisanych w II Polityce Ekologicznej Państwa, tj. m.in.:

- w horyzoncie do 2010 roku - ograniczenie emisji pyłów średnio o 75% (w zakresie zróżnicowanym w zależności od branżowych wymagań określonych w przepisach prawa międzynarodowego i dyrektywach UE), dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%, lotnych związków organicznych (poza metanem) o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu w 1990 r.

- w horyzoncie do 2010 roku - ograniczenie emisji toksycznych substancji z grupy metali ciężkich i trwałych zanieczyszczeń organicznych

- osiągnięcie w latach 2008 - 2012 wielkości emisji gazów cieplarnianych nie przekraczającej 94% wielkości emisji z roku 1988 i spełnienie wymagań Protokołu z Kioto.

Emisja z procesów przemysłowych, energetyki i elektrociepłowni

Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z procesów technologicznych będzie realizowane m.in. poprzez systematyczne wprowadzanie nowoczesnych, przyjaznych środowisku technologii, modernizację procesów technologicznych, zmniejszenie materiałochłonności produkcji oraz hermetyzację procesów i instalowanie urządzeń oczyszczających.

Ograniczenie emisji ze źródeł energetycznych można osiągnąć poprzez racjonalną gospodarkę energią i ciepłem, zmianę nośnika na bardziej ekologiczny (np. stosowanie energii geotermalnej), modernizację układów technologicznych i stosowanie urządzeń i instalacji oczyszczających.

Działania prewencyjne są i będą nadal działaniami priorytetowymi w zakresie ochrony powietrza, ale będą także podejmowane działania likwidujące efekty „końca rury".

Wobec ograniczonych środków finansowych i złego stanu technicznego wielu istniejących urządzeń, nowe technologie w procesie produkcyjnym będą stosowane najpierw tam, gdzie instalacje muszą być wymienione. Wprowadzanie nowych technologii będzie jedną z wiodących zasad rozwoju przemysłu.

W celu zmniejszenia negatywnego wpływu przemysłu na środowisko, wszędzie gdzie jest to możliwe, musi być stosowana metoda najlepszych dostępnych środków technicznych.

Bardzo ważnym zagadnieniem będzie wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem oraz wdrażanie. Zagadnienie to omówiono w rozdziale 7 (Zarządzanie środowiskiem).

Restrukturyzacja przemysłu, zmiany technologiczne oraz realizacja inwestycji proekologicznych będą głównymi działaniami zmierzającymi do dalszej redukcji emisji zanieczyszczeń do powietrza. W ostatnich latach zakłady przemysłowe, przy wydatnym wsparciu Urzędu Wojewódzkiego i WFOŚiGW w Katowicach, wdrożyły szereg projektów inwestycyjnych, które zaowocowały znacznym zmniejszeniem emisji zanieczyszczeń do powietrza.

Działania zmierzające do redukcji emisji przemysłowej, podejmowane w najbliższych latach, będą ukierunkowane na główne źródła emisji, tj. zakłady znajdujące się na liście "krajowej" i "wojewódzkiej". Wg danych ŚWIOŚ emisja z zakładów ww list w roku 1999 wyniosła ok. 60% emisji zanieczyszczeń pyłowych i ok. 53% zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza (dane nie uwzględniają dwutlenku węgla). Redukcja zanieczyszczeń będzie osiągana poprzez przestrzeganie limitów emisji określonych w decyzjach oraz inwestycje proekologiczne dobrowolnie podejmowane przez zakłady.

Ponadto zakłady przemysłowe będą wspomagane przez władze wojewódzkie w procesach restrukturyzacji technicznej, ukierunkowanej na wprowadzanie energooszczędnych technologii.

Należy także wspomnieć o czekającej zakłady konieczności dostosowania się do tzw. zintegrowanych pozwoleń na emisję zanieczyszczeń do powietrza w ramach zintegrowanego pozwolenia obejmującego wszystkie elementy środowiska (zgodnie z Dyrektywą IPPC /ang. Integrated Pollution Prevention and Control).

Niska emisja

Emisja transportowa
Ruch drogowy jest istotnym zagrożeniem dla walorów środowiska i zdrowia człowieka. Najbardziej zagrożone są miasta konurbacji górnośląskiej, gdzie główne krajowe i regionalne trasy drogowe prowadzą przez centra miast, powodując znaczne pogorszenie jakości powietrza atmosferycznego nie tylko w pobliżu tras komunikacyjnych, lecz również na całym obszarze konurbacji.

Waga tego problemu będzie rosła w najbliższych latach. Przewiduje się, że emisja ze środków transportu, w początkowym okresie będzie rosła (szacunkowo do 2005 roku), a następnie malała, tak że w 2015 roku emisja komunikacyjna powinna zmniejszyć się o ok. 20% w stosunku do 1999 roku. Redukcja ta będzie wynikiem poprawy standardu dróg, upłynnienia ruchu ulicznego, wyprowadzenia ruchu tranzytowego poza centra miast, a także wycofania ze sprzedaży benzyny zawierającej ołów (do 2005 r.) i lepszego stanu technicznego pojazdów. Emisja maleć będzie również z powodu prognozowanego obniżenia transportochłonności gospodarki.

Polityka transportowa została przedstawiona w rozdziale 4 niniejszego dokumentu.
Emisja z lokalnych kotłowni i indywidualnych palenisk domowych
Decydujący wpływ na zanieczyszczenie powietrza mają lokalne kotłownie, pracujące dla potrzeb centralnego ogrzewania, małe i średnie przedsiębiorstwa spalające węgiel w celach grzewczych i technologicznych oraz piece węglowe używane w gospodarstwach domowych. Lokalne systemy ogrzewania i piece domowe praktycznie nie posiadają jakichkolwiek urządzeń ochrony powietrza. Ograniczenie „niskiej emisji" prowadzone jest z sukcesem od kilku lat poprzez stopniową likwidację kotłowni wyposażonych w stare wyeksploatowane kotły opalane węglem (podłączenie do sieci cieplnej lub kotłownia gazowa/ olejowa), a w przypadku pieców domowych poprzez zastąpienie węgla innym bardziej ekologicznym nośnikiem ciepła (gaz, olej).

Uwzględniając specyfikę regionu istotnym jest wymiana starych wyeksploatowanych kotłów węglowych na nowoczesne, wysokosprawne, posiadające atest przyjaznych dla środowiska.

Chcąc zachęcić mieszkańców województwa do modernizacji palenisk i stosowania lepszych paliw, WFOŚiGW w Katowicach uruchomił pilotażowy Program Ochrony Powietrza. Są to pożyczki i dotacje dla gmin, małych firm i osób prywatnych na inwestycje ograniczające niską emisję. Jednak korzystanie w szerszym zakresie z bardziej ekologicznych, niż węgiel, nośników ciepła, jakimi są paliwo płynne, gaz lub energia elektryczna - jest utrudnione ze względu na niekorzystne relacje cenowe tych nośników w stosunku do węgla.

Istotnym czynnikiem mającym wpływ na obniżenie wielkości emisji z indywidualnych palenisk domowych jest poprawa stanu świadomości ekologicznej mieszkańców (wiedza nt. szkodliwości spalania gumy, butelek plastikowych oraz możliwości oszczędzania energii).
Energia odnawialna
Realizacji celu długoterminowego będzie służyć szersze użytkowanie zasobów energii odnawialnej. Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii przyczyni się do zmniejszenia emisji zanieczyszczeń odpowiedzialnych za zmiany klimatyczne oraz substancji zakwaszających. Zgodnie z zapisem w dok. II Polityka Ekologiczna Państwa w 2010 roku wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych powinno być dwukrotnie wyższe niż w 2000 r., natomiast w 2025 roku - powinno być porównywalne ze średnimi wskaźnikami w państwach Unii Europejskiej. Osiągnięcie tych celów będzie wymagało wprowadzenia mechanizmów i rozwiązań pozwalających zwiększyć zainteresowanie wykorzystaniem energii ze źródeł odnawialnych, poprzez działania organizacyjne, instytucjonalne, prawne i finansowe sprzyjające większemu niż dotychczas zaangażowaniu się instytucji publicznych, przedsiębiorstw i obywateli w upowszechnianie i wdrażanie nowoczesnych technologii przetwarzania tej energii( z dok. II Polityka Ekologiczna Państwa).

Wśród podstawowych działań w zakresie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych należy wymienić:
-intensywny rozwój energetyki odnawialnej na szczeblu regionalnym i lokalnym, pracującej w układach zdecentralizowanych na regionalne i lokalne potrzeby

- szerokie wprowadzenie nowoczesnych technologii i urządzeń przetwarzających energię ze źródeł odnawialnych na nośniki użyteczne we wszystkich sferach produkcji, usług i konsumpcji

- popularyzację i wdrożenie najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w sferze rozwiązań technologicznych, administracyjnych i finansowych.

5.3.4. Ochrona przed hałasem

W dokumencie pt. "Strategia rozwoju województwa śląskiego" zagadnienie ochrony przed hałasem nie zostało zaakcentowane w żadnym strategicznym celu. Jednak niektóre rozwiązania i priorytety dotyczące ruchu komunikacyjnego mają ścisły związek z ograniczeniem uciążliwości hałasu.

Uwarunkowania prawne

W Polsce dwa podstawowe akty prawne regulujące zagadnienie hałasu to:

- do niedawna ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska z 31 stycznia 1980 roku zastąpiona przez ustawę z dnia 27 kwietnia „Prawo ochrony środowiska" (DZ. U. Nr 62 poz. 627 z dnia 20 czerwca 2001)

- oraz ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 roku (Dz. U. z 1994 roku Nr 89, poz. 415, z późniejszymi zmianami).

Ochrona przed hałasem (zgodnie z poś, Dział V, art.112) polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególności poprzez:
-utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie,

- zmniejszenie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany.

Nadal obowiązuje Rozporządzenie Ministra OŚZNiL z dnia 13 maja 1998 roku w sprawie dopuszczalnych po­ziomów hałasu w środowisku (Dz.U. Nr 66/98, poz.75) uwzględniające, określone w "Zielonej Księdze Ko­misji Europejskiej w sprawie przyszłej polityki w dziedzinie hałasu" (COM/96/540 final), pułapy imisyjne.
Dopuszczalne poziomy i progowe wartości poziomu hałasu są ustalane biorąc pod uwagę zróżnicowanie pod kątem przeznaczenia terenu (np. pod zabudowę, na cele uzdrowiskowe, itd.), rodzaju obiektu lub działalności będącej źródłem hałasu, pory dnia.

W lipcu 2000 roku ukazała się końcowa wersja propozycji dyrektywy COM(2000)468 final, dotyczącej oceny i zarządzania hałasem środowiskowym - Directive on the Assesment and Management of Environ­mental Noise, poświęconej tym właśnie problemom.
Dyrektywa przewiduje, że w pierwszym etapie, tj. w okresie 3 lat od jej wejścia w życie, powinny zostać wykonane mapy akustyczne dla:

- dużych aglomeracji miejskich (powyżej 250000 mieszkańców),

- głównych szlaków komunikacyjnych drogowych, kolejowych i dużych portów lotniczych.tj.:

- dróg międzynarodowych, krajowych i regionalnych o natężeniu ruchu powyżej 3 mln pojazdów osobowych w ciągu roku,

- linii kolejowych - o natężeniu ruchu powyżej 30 tys. pociągów osobowych w ciągu roku,

- portów lotniczych - ponad 50 tys. startów i lądowań w ciągu roku.

Bardzo ważny zapis "Prawa ochrony środowiska" (art. 117 i 118) dotyczy oceny stanu akustycznego środowiska, którą to ocenę dokonuje się obowiązkowo dla: aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 100 tys. oraz terenów poza aglomeracjami na których eksploatacja obiektów (drogi, linii kolejowej, lotniska) może powodować przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu.
Obowiązek sporządzenia mapy akustycznej spoczywa na staroście z jednoczesnym uwzględnieniem informacji wynikających z map akustycznych sporządzonych przez zarządzających obiektami mogącymi powodować przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu o których mowa powyżej.

Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, w przypadku aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 250 tys, właściwy starosta sporządzi mapę akustyczną w terminie do dnia 30 czerwca 2004 roku, a właściwa rada powiatu uchwali program działań do dnia 30 czerwca 2005 roku. Dla aglomeracji o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys. terminy te są odpowiednio: 30 czerwca 2009 roku i 30 czerwca 2010 roku. Natomiast dla terenów poza aglomeracjami, właściwy wojewoda określi program działań w terminie do 30 czerwca 2005 roku.

Mapy akustyczne sporządza się co 5 lat (dla aglomeracji powyżej 100 tys.). Starosta zobowiązany jest przekazać mapy zarządowi województwa, wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska oraz wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu.

Szczegółowe wymagania co do zawartości programu ochrony środowiska przed hałasem zostaną określone stosownym rozporządzeniem Ministra Środowiska.

Wprowadzone zmiany w polskim ustawodawstwie dotyczące hałasu, pozwoliły na urealnienie przyjętych normatywów i jednocześnie zbliżają nasze rozwiązania do modelu ochrony przed hałasem jaki obowiązuje w Unii Europejskiej.

Cel długoterminowy do 2015 roku

Zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców i środowiska poprzez obniżenie jego natężenia do poziomu obowiązujących standardów

Nowa polityka ekologiczna państwa wskazuje, że poprawa jakości środowiska na obszarach silnie uprzemysłowionych musi obejmować m.in. zmniejszenie skali narażenia mieszkańców na nadmierny, zwłaszcza ponadnormatywny poziom hałasu.

Realizacja celu długoterminowego
Ochrona przed hałasem, w myśl ustawy, ma polegać na zapobieganiu jego powstawaniu lub przenikaniu do środowiska. Można to osiągnąć poprzez:
-eliminacje czynności powodujących hałas,

- stosowanie rozwiązań technicznych i organizacyjnych zapobiegających powstawaniu lub przenikaniu hałasu do środowiska, a także środków zmniejszających poziom hałasu.

Należy zdać sobie sprawę z faktu, że obecnie dane dotyczące hałasu są zbyt skąpe i niewystarczające, w stosunku do danych dotyczących innych elementów czy uciążliwości (powietrze, woda, odpady). Jednym z czynników wpływających na taki stan rzeczy jest lokalny charakter oddziaływania hałasu. Jednak wyniki ostatnich badań, wskazujące na zwiększanie się obszarów o nadmiernym poziomie hałasu, zmuszają do większego zainteresowania się tym zagadnieniem.
Punktem wyjścia powinno być dokładne rozpoznanie klimatu akustycznego we wszystkich miastach województwa śląskiego, np. w horyzoncie do 2010 roku powinny być wykonane mapy akustyczne dla miast powyżej 250 tys. mieszkańców, tj. Katowic i Częstochowy (zgodnie z zapisami w II Polityce Ekologicznej Państwa), a następnie dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców. W oparciu o mapy akustyczne powinny być przygotowane programy ograniczenia hałasu na obszarach intensywnej zabudowy (m.in. poprzez budowę ekranów akustycznych, wymianę okien na dźwiękoszczelne w domach przy trasach intensywnego ruchu, wymianę taboru komunikacji publicznej, budowę obwodnic wokół miast, itp.). Docelowo (do 2025 roku) należy stworzyć stałą sieć monitorowania poziomu hałasu we wszystkich miastach powyżej 100 tys. mieszkańców. Ponadto będą podejmowane działania ukierunkowane na ograniczenie hałasu przemysłowego oraz głównych szlaków kolejowych.

Poziom natężenia hałasu będzie jednym z parametrów branych pod uwagę w określaniu lokalizacji nowych dróg oraz materiałów, jakie mają być wykorzystane przy budowie lub modernizacji istniejących dróg. Podobnie, należy brać pod uwagę parametr hałasu przy lokalizacji budownictwa mieszkaniowego w sąsiedztwie istniejących tras komunikacyjnych. Przy opiniowaniu OOŚ preferowane będą lokalizacje niskokonfliktowe dla środowiska.

5.3.5. Ochrona przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym

Uwarunkowania prawne

W dziedzinie ochrony przed promieniowaniem za najistotniejsze należy uznać zapisy w Dziale VI ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Ochrona przed polami elektromagnetycznymi).

Wg wspomnianych zapisów, ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez:

- utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach,

- zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane.

Rejestr zawierający informacje o terenach na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, prowadzony jest przez Wojewodę i corocznie aktualizowany.
Pozwolenie na emitowanie pól elektromagnetycznych (zgodnie z poś) jest wymagane dla:

- linii i stacji elektroenergetycznych o napięciu znamionowym 110kV lub wyższym

- instalacji radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych, których równoważna moc promieniowania izotropowo jest równa 15W lub wyższa, emitujących pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0,03 MHz do 30 000 MHz.

Obecnie (do czasu ukazania się nowego) nadal obowiązuje poprzednie rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 11 sierpnia 1998 r., które reguluje szczegółowe zasady ochrony przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalne poziomy promieniowania, jakie mogą występować w środowisku oraz wymagania obowiązujące przy wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania.
Ponadto, zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym są uregulowane w Polsce przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi, które pozwalają na kontrolowanie doboru lokalizacji źródeł pól elektromagnetycznych i ograniczenie ich oddziaływania na ludzi i środowisko do poziomów dopuszczalnych.

Cel długoterminowy do 2015 roku

Kontrola i ograniczenie emisji promieniowania niejonizującego do środowiska

Realizacja celu długoterminowego
Jednym z ważnych zadań służących realizacji celu długoterminowego będzie wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed promieniowaniem (II Polityka Ekologiczna Państwa) z wyznaczeniem stref ograniczonego użytkowania m.in. wokół urządzeń elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych gdzie jest rejestrowane przekroczenie dopuszczalnych poziomów promieniowania niejonizującego. Podstawowym działaniem będzie prowadzenie badań, które pozwolą na ocenę skali zagrożenia promieniowaniem.

5.3.6. Zapobieganie awariom przemysłowym

Uwarunkowania prawne

Podstawowym aktem prawnym jest Ustawa prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r., Tytuł IV POWAŻNE AWARIE dział I - dział III, gdzie zawarte są przepisy ogólne, instrumenty prawne służące przeciwdziałaniu poważnej awarii przemysłowej, obowiązki prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii przemysłowej, a także obowiązki organów administracji związane z awarią przemysłową i współpracę międzynarodową (w przypadku, gdy skutki awarii mogą mieć zasięg transgraniczny.
Dodatkowo wiele zagadnień jest także zawartych w ustawach o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. Nr 81/91, poz. 351 ze zm.) i Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. Nr 88/91, poz. 400 ze zm.) - ustanawiają one tzw. krajowy system ratowniczo-gaśniczy obejmujący również zapobieganie i zwalczanie nadzwyczajnych zagrożeń środowiska.

Cel długoterminowy do 2015 roku

Eliminowanie i zmniejszanie skutków dla środowiska z tytułu awarii przemysłowych

Realizacja celu długoterminowego
Na terenie województwa śląskiego funkcjonuje wiele jednostek, stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej.

Zgodnie z prawem ochrony środowiska, większość obowiązków wykonawczych spada na prowadzących dany zakład. I tak:

- w odniesieniu do zakładów o dużym ryzyku wystąpienia awarii - obowiązek posiadania raportu o bezpieczeństwie i wewnętrznego planu operacyjnego (do 31.12. 2002 r),

- obowiązek dostarczenia Komendantowi Wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej informacji niezbędnych do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego (do 30.06.2003 r.),

- w odniesieniu do zakładów o zwiększonym i dużym ryzyku wystąpienia awarii - obowiązek opracowania „programu zapobiegania awariom" (do 30.09.2003).

Do współdziałania z komendantem wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej w zakresie przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym oraz likwidacji ich skutków zobowiązany jest Wojewódzki Inspektor Ochrony środowiska.
Poza poważnymi awariami przemysłowymi potencjalne zagrożenie dla środowiska stwarza również załadunek, transport i rozładunek materiałów niebezpiecznych. Pojazdy służące do przewozu tych materiałów powinny być przystosowane do takich przewozów, a trasy przewozu tych materiałów powinny być wyznaczane tak, by zapewnić maksymalne bezpieczeństwo dla mieszkańców i środowiska.

Niezmiernie ważne jest opracowanie programu informowania społeczeństwa o wystąpieniu zagrożenia środowiska i edukacji w tym zakresie, obejmującego działania na szczeblu lokalnym, regionalnym i centralnym.

5.3.7. Gospodarka odpadami

Uwarunkowania prawne

Postępowanie z odpadami regulują następujące podstawowe akty prawne:

- nowa ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.2001.62.628) - weszła w życie z dniem 1 października 2001 r.

- ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych z dnia 11 maja 2001 r. (Dz.U.2001.63.638) - weszła w życie z dniem 1 stycznia 2002 r.

- ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej z dnia 11 maja 2001 r. (Dz.U.2001.63.639) - weszła w życie z dniem 1 stycznia 2002 r.

- ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.62.627 z dnia 20 czerwca 2001) .) - weszła w życie z dniem 1 października 2001 r.

- ustawa o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw z dnia 7 czerwca 2001 r. (Dz.U.2001.) - weszła w życie z dniem 1 października 2001 r.

oraz

- ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z dnia 13 września 1996 r. (Dz.U.1996.132.622 z późn. zm., w tym wynikającymi z ustawy o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw z dnia 7 czerwca 2001 r. (Dz.U.2001.)

Ustawa o odpadach określa zasady postępowania z odpadami w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności zasady zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, a także odzysku lub unieszkodliwiania odpadów.

Ustawa ta mówi m.in. (art. 5), że każdy podejmujący działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić, tak aby:

- zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użytkowania,

- zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec ich powstaniu,

- zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi.

Z kolei w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach określono zadania gminy oraz obowiązki właścicieli nieruchomości dotyczące utrzymania czystości i porządku, a także warunki udzielania zezwoleń podmiotom świadczącym usługi w zakresie objętym regulacją ustawy. Zmiany dotyczące omawianej ustawy wynikające z ustawy o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw z dnia 7 czerwca 2001 r. (Dz.U.2001.) w sposób istotny zmieniły jej dotychczasową treść.
Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych określa wymagania, jakim muszą odpowiadać opakowania ze względu na zasady ochrony środowiska oraz sposoby postępowania z opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, zapewniające ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.
Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej określa obowiązki importerów oraz wytwórców produktów, związane z wprowadzaniem na rynek krajowy produktów w opakowaniach oraz określa zasady ustalania i pobie­rania opłaty produktowej i opłaty depozytowej.
Przepisy ustawy o odpadach oraz Prawa ochrony środowiska są zgodne z prawem Unii Europejskiej co do ogólnych celów i ich hierarchii (prewencja, odzysk, unieszkodliwianie), a także podstawowych pojęć.
Gospodarowanie odpadami zostało oparte na obowiązujących w UE zasadach prewencji oraz obciążenia wytwarzającego (zanieczyszczający płaci). Wymienione powyżej dwie ustawy obejmują zagadnienia będące przedmiotem następujących dyrektyw Rady: 75/442/EWG o odpadach (ramowa), 91/689/EWG o odpadach niebezpiecznych, 94/62/EWG o opakowaniach i odpadach z opakowań, 89/429/EWG o starych spalarniach odpadów komunalnych, 94/67/EWG o spalarniach odpadów niebezpiecznych, 99/31/WE o składowaniu odpadów, oraz rozporządzenie Rady 259/93/EWG w sprawie transgranicznego przesyłania odpadów.

Cel długoterminowy do 2015 roku

Minimalizacja ilości powstających odpadów, wzrost wtórnego wykorzystania i bezpieczne składowanie pozostałych odpadów.

Jednym z celów strategicznych w ramach priorytetu rozwoju województwa (poprawa jakości środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym zwiększenie atrakcyjności terenu) jest uporządkowanie i wdrożenie systemu gospodarki odpadami, a cel ten będzie realizowany poprzez działania ukierunkowane na:

- uporządkowanie obrotu odpadami i stworzenie warunków dla ich bezpiecznego unieszkodliwiania,

- stworzenie infrastruktury recyklingu odpadów,

- usuwanie odpadów niebezpiecznych z terenów objętych ochroną wód,

- utworzenie systemu ponadgminnych wysypisk komunalnych z pełnym wyposażeniem w instalacje segregacji odpadów,

- wzmocnienie i rozbudowę regionalnego monitoringu wytwarzania, unieszkodliwiania i składowania odpadów niebezpiecznych,

- likwidację składowisk odpadów niebezpiecznych i stworzenie systemu bieżącej utylizacji odpadów,

- stworzenie regionalnego systemu stacji przeładunkowych odpadów i technologicznych instalacji utylizacji odpadów

Realizacja celu długoterminowego

Zarządzanie gospodarką odpadami
Głównym narzędziem zarządzania gospodarką odpadami na poziomie województwa jest plan gospodarki odpadami, w którym powinny zostać zawarte zagadnienia odnoszące się do wszystkich rodzajów odpadów. Nowa ustawa o odpadach wprowadza obowiązek opracowywania planów gospodarki odpadami także dla pozostałych poziomów administracji, których plany powinny być opracowane w oparciu o powstałe plany wyższego szczebla.

Plany gospodarki odpadami podlegają weryfikacji nie rzadziej niż co 4 lata. Zgodnie z opracowywanymi planami muszą ulec zmianie uchwały rad gmin w sprawie czystości i porządku.

Zgodnie z zapisami ustawy o odpadach zarządcy składowisk urealnią ceny za przyjęcie odpadów na składowiska. Cena uwzględniać musi koszty budowy, eksploatacji, zamknięcia, rekultywacji, monitorowania i nadzorowania składowiska odpadów oraz opłaty za korzystanie ze środowisk.

Do dnia 30 czerwca 2002 r. muszą zostać opracowane przeglądy ekologiczne instalacji zaliczonej do przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko, a do 31.12.2002 r. - zatwierdzone instrukcje eksploatacji składowisk odpadów.

W celu uzyskania pełnego obrazu gospodarki odpadami na obszarze województwa, zgodnie z ustawą o odpadach z dnia 27.04.2001 r. (art. 37 ust.12) opracowana będzie Wojewódzka baza danych dotycząca wytwarzania i gospodarowania odpadami. Zbieranie danych dla bazy odbywać się będzie za pomocą zbiorczych zestawień danych opracowywanych w formie pisemnej i elektronicznej. Administratorem bazy będzie Marszałek Województwa.

Baza szczebla wojewódzkiego musi być zgodna z bazą danych szczebla centralnego.

Odpady komunalne

Intensyfikacja działań zmierzających do uporządkowania gospodarki odpadami komunalnymi wynika z pilnej konieczności rozwiązania problemów z minionych lat i przeciwdziałaniu powstawania nowych oraz z potrzeby zapewnienia trwałych infrastrukturalnych podstaw rozwoju regionu w przyszłości.

Działania strategiczne wdrażane w horyzoncie czasowym do roku 2015 mają służyć wprowadzeniu systemowej gospodarki odpadami komunalnymi, m.in. poprzez:
-wprowadzanie nowoczesnych rozwiązań w sferze ekonomii i zarządzania oraz techniki,

- integrowanie gospodarki odpadami z innymi sektorami gospodarki i infrastruktury komunalnej,

- optymalne gospodarowanie przestrzenią i zasobami środowiska.

Kierunki przewidywane w polityce długoterminowej muszą konsekwentnie służyć realizacji podstawowych celów określonych w unijnych dyrektywach i uwzględnionych także w polskiej ustawie o odpadach. Są nimi:

-unikanie i minimalizacja produkcji odpadów

- recykling, ze wskazaniem na recykling materiałowy przed termicznym unieszkodliwianiem

- składowanie tylko tych odpadów, które nie nadają się do zagospodarowania.

Do roku 2015 zorganizowanym systemem wywozu odpadów komunalnych powinni być objęci wszyscy mieszkańcy województwa, co pozwoli na wyeliminowanie niekontrolowanego składowania odpadów i powstawania tzw. dzikich wysypisk.

Jak już wspomniano, województwo śląskie posiada dokument pt. Strategia gospodarki odpadami komunalnymi w województwie śląskim w perspektywie do 2015 roku. Strategia ta szczegółowo ujmuje prognozy co do ilości produkowanych odpadów i sposobów zagospodarowania.
Minimalizacja produkcji odpadów komunalnych
Odpady komunalne to najszybciej rosnąca ilościowo grupa odpadów. Przewiduje się, że do roku 2003 ilość odpadów komunalnych będzie systematycznie wzrastała (roczny faktor przyrostu odpadów - 3%), następnie przez okres 2 - 3 lat (2004 - 2005/2006) ilość produkowanych odpadów będzie na tym samym poziomie, po czym w okresie ok. 5 lat (lata 2006 - 2010) produkcja odpadów komunalnych będzie malała (roczny faktor spadku produkcji odpadów będzie wynosił 3%) i po roku 2010 produkcja odpadów będzie się utrzymywała na poziomie z 2010 roku (informacje wg dokumentu Strategia gospodarki odpadami komunalnymi w woj. śląskim).

Jednak, aby wyżej przedstawiona prognoza była realna, należy prowadzić działania ukierunkowane na zapobieganie powstawaniu odpadów, co zostało szerzej omówione w paragrafie dotyczącym edukacji ekologicznej.

Wprowadzanie systemów selektywnej zbiórki odpadów i powtórnego ich wykorzystania
Obecnie w województwie śląskim recykling odpadów komunalnych kształtuje się na poziomie 4% (poziom recyklingu odnosi się do 50% ilości odpadów, tzn. przyjmuje się, że 50% to frakcje nieużyteczne). Przewiduje się, że poziom recyklingu będzie systematycznie wzrastał, osiągając w roku 2010 25%, a w 2015 roku 40% frakcji możliwej do zagospodarowania. Poziom recyklingu został przyjęty na podstawie realnej prognozy i wymogów ustawowych, zwłaszcza dyrektyw unijnych, w tym ustawy opakowaniowej. Recykling dotyczy zarówno wykorzystania surowców wtórnych (papier, szkło, metal, itp.), jak i odpadów organicznych (kompostowanie).

Dyskutowana obecnie ustawa o odpadach opakowaniowych, w powiązaniu z ustawą o opłatach produktowych i depozytowych, powinna przyczynić się do stworzenia stabilnego rynku zbytu odzyskiwanych i odpowiednio wstępnie obrabianych surowców wtórnych.

Planuje się, że docelowo w 2015 roku w województwie będzie funkcjonowało 9 nowoczesnych sortowni odpadów (obecnie są 3).

Zapisy wymienionych wcześniej dyrektyw unijnych oznaczają także obowiązek zredukowania ilości organiki w składowanych odpadach, dla Polski do ok. 22% w roku 2010, ok. 15% w roku 2013 i ok. 10% w roku 2020 (przyjmując rok 2003 jako datę przystąpienia Polski do Unii Europejskiej). W województwie śląskim zaleca się następujące metody, umożliwiające spełnienie tego wymogu:

- konsekwentne rozszerzanie selektywnej zbiórki odpadów ulegających biodegradacji i ich kompostowanie - zakłada się że w roku 2015 w województwie śląskim powinno funkcjonować 11 decen­tralnych kompostowni o różnym poziomie technicznym, o łącznej wydajności ok. 70.000 t/rocznie

- preferowanie kompostowania odpadów zielonych.

Przekształcanie termiczne odpadów komunalnych
Metodą unieszkodliwiania odpadów, która dziś jeszcze budzi wiele emocji i niejednokrotnie obaw, ale perspektywicznie nie do uniknięcia, będzie przekształcanie termiczne. Wdrożenie tej metody może być wymuszone przez czynniki, które już w najbliższych latach będą coraz silniej oddziaływać na gospodarkę odpadami, np.

- wymogi unijne

- problemy w sferze planowania przestrzennego (brak możliwości rozbudowy składowisk lub wzrost ich uciążliwości środowiskowej, wyższe koszty rekultywacji itp.).

Ponadto dzięki tej metodzie zostałby skutecznie rozwiązany problem zagospodarowania tworzyw sztucznych, które są z jednej strony najbardziej kłopotliwe, z drugiej natomiast stanowią niewykorzystane źródło energii. Jednocześnie znacznie ograniczyłaby się ilość odpadów, trafiających na składowiska.

Kierunek ten powinien być wdrażany konsekwentnie, ale bardzo ostrożnie i z zachowaniem wszelkich wymaganych w tym zakresie europejskich standardów technicznych. Należałoby dążyć do tego, żeby do roku 2015 w województwie śląskim funkcjonowały przynajmniej 4 nowoczesne zakłady termicznego przekształcania odpadów, o łącznej wydajności 940.000 t/rok, co stanowi ok. 40% ogólnej ilości odpadów komu­nalnych produkowanych obecnie w województwie. Dodatkową zaletą takiej opcji będzie możliwość unieszkodliwiania osadów ściekowych, które szczególnie w warunkach województwa śląskiego trudno jest zagospodarować w inny sposób (wysoka zawartość metali ciężkich), a także niektórych frakcji odpadów niebezpiecznych, występujących w strumieniu odpadów komunalnych.

Bezpieczne składowanie odpadów komunalnych
Przy założonym poziomie recyklingu min. 40% możliwe będzie faktyczne ograniczenie składowania jako metody unieszkodliwiania odpadów, zamknięcie większości istniejących aktualnie składowisk (zwłaszcza nie spełniających wymagań ochrony środowiska) i pozostawienie tylko kilku składowisk najlepiej zabezpieczonych technicznie i właściwie eksploatowanych.

Prognoza co do lokalizacji składowisk odpadów komunalnych w 2015 roku została przedstawiona na
mapie 5.2. (wg dok. Strategia gospodarki odpadami komunalnymi w woj. śląskim).

Znaczna część obecnie funkcjonujących wysypisk - to wysypiska posiadające niewystarczające zabezpieczenia, bądź w ogóle nie zabezpieczone. Sytuację pogarsza fakt, że na wysypiskach komunalnych były bezprawnie składowane odpady niebezpieczne, takie jak: zużyte akumulatory, świetlówki, opakowania po lakierach, farbach i środkach ochrony roślin, itp. Zatem, w odniesieniu do starych wyeksploatowanych i funkcjonujących wysypisk, istnieje pilna potrzeba podjęcia działań, które zabezpieczą środowisko przed zanieczyszczeniami.

Likwidacja dzikich wysypisk
Brak sprawnie działającego systemu gromadzenia i zbiórki odpadów i niski poziom świadomości ekologicznej mieszkańców powoduje, że, w szczególności na terenach wiejskich, powstają tzw. dzikie wysypiska, które muszą być zlikwidowane. Tak długo, jak one istnieją, niektórzy mieszkańcy będą w dalszym ciągu wykorzystywali te miejsca do składowania swoich odpadów, przyczyniając się do degradacji środowiska i obniżenia walorów krajobrazowych. W tym celu należy organizować możliwie dużą liczbę wiejskich punktów odbioru odpadów. Dodatkowo można zintensyfikować działania restrykcyjne, polegające na karaniu osób i podmiotów gospodarczych, składujących swoje odpady w miejscach innych niż wyznaczone do tego celu. Powiatowe fundusze powinny wspierać gminy poprzez dofinansowanie przedsięwzięć zmierzających do zredukowania „dzikich wysypisk".

Odpady niebezpieczne w strumieniu odpadów komunalnych
Jak wiadomo w strumieniu odpadów komunalnych znajdują się odpady niebezpieczne, takie jak: świetlówki, opakowania po środkach ochrony roślin, farby, lakiery, baterie, itp. Koncepcja systemu zbiórki odpadów niebezpiecznych, obejmująca także zbiórkę odpadów powstających w gospodarstwach i ich utylizację, powinna powstać na poziomie województwa (a najlepiej kilku województw). Obecnie taka koncepcja jest opracowywana dla trzech województw (małopolskiego, śląskiego i opolskiego), a następnie będzie sukcesywnie wdrażana zgodnie z zaproponowanym harmonogramem.

Współpraca
Racjonalna gospodarka odpadami ma szansę zaistnienia wyłącznie na płaszczyźnie ponadlokalnej, a nawet ponadregionalnej. Konieczne jest więc zintensyfikowanie współpracy międzygminnej, np. w formie związków celowych. W konkretnych warunkach województwa śląskiego sugeruje się utworzenie takich struktur międzygminnych o zasięgu od 150.000 - 500.000 mieszkańców.

Celem efektywnego stymulowania z jednej strony zachowań mieszkańców w sferze gospodarki odpadami, z drugiej natomiast egzekwowania określonego poziomu usług świadczonych przez firmy komunalne nieodzowne jest umocnienie pozycji instytucji odpowiedzialnych za ten sektor m.in. poprzez wyposażenie ich w wymagane instrumenty prawne i finansowe. Konieczna jest tu np. zmiana systemu i zasad pobierania opłat; co perspektywicznie powinno stać się zadaniem gmin. Jednocześnie instytucje odpowiedzialne za gospodarkę odpadami powinny dbać o stworzenie bardziej atrakcyjnych warunków dla działalności kompetentnych firm komunalnych, m.in. przez określenie rozsądnych obszarów świadczenia usług i zawieranie z nimi umów na rozsądny okres czasu (min. 3 lata).

Wskazane byłoby powołanie instytucji na szczeblu regionu, która zapewniałaby bieżący przepływ informacji między gminami a także miałaby możliwość efektywnego koordynowania działań realizowanych na terenie województwa w sektorze gospodarki odpadami i wspomagania instytucji i organizacji odpowiedzialnych za te działania, zwłaszcza gdy mają one wymiar ponadlokalny.

Edukacja ekologiczna
Bezpieczna dla środowiska gospodarka odpadami komunalnymi powinna ujmować, oprócz usuwania i składowania wytwarzanych odpadów czy odzysku surowców, zapobieganie powstawaniu odpadów, co w znacznej mierze wiąże się ze zmianą niewłaściwych ekologicznie modeli produkcji i konsumpcji. Wykształcenie właściwych zachowań proekologicznych utrudnione jest m.in. przez następujące czynniki:

- brak wiedzy ekologicznej producenta (mieszkańcy),

- brak informacji nt. szkodliwości danego produktu dla środowiska,

- brak koniecznej infrastruktury.

W związku z powyższym będą prowadzone kampanie informacyjne i szkolenia ukierunkowane przede wszystkim na wskazanie możliwości powtórnego wykorzystania odpadów i płynących stąd korzyści dla mieszkańców i środowiska oraz negatywnego oddziaływania „dzikich wysypisk" na środowisko.

Odpady niebezpieczne i inne niż niebezpieczne

Gospodarka odpadami niebezpiecznymi i innymi niż niebezpieczne ze względu na masowość niektórych rodzajów odpadów, powinna być koordynowana w skali województwa. Na wstępie zostanie poddany ocenie funkcjonujący system rejestracji odpadów. Rejestracja powinna być prowadzona u źródła powstawania odpadów i w miejscach ich zagospodarowania czy unieszkodliwiania wg następującego schematu:

Źródło: ilość i skład

Recykling: źródło, ilość i skład

Spalanie: źródło, ilość i skład

Składowanie: źródło, ilość i skład.

W pierwszej kolejności zostanie przeprowadzona inwentaryzacja zgodnie z potrzebami udoskonalonego systemu rejestracji, oraz inwentaryzacja składowisk i wszystkich istniejących technologii utylizacji. W oparciu o wyniki inwentaryzacji celowe byłoby opracowanie programu gospodarki odpadami przemysłowymi (innymi niż niebezpieczne) w skali województwa, uwzględniającego możliwości gospodarczego wykorzystania odpadów.
Poza działaniami podjętymi w skali województwa, każdy zakład jest zobowiązany do podejmowania własnych działań, wynikających z ustawy o odpadach.
Efektywny system recyklingu uwarunkowany jest kilkoma czynnikami: zakłady przemysłowe muszą znać możliwości recyklingu, potrzebna jest segregacja odpadów u źródła, aby zapewnić optymalną przeróbkę różnorodnych strumieni odpadów, muszą być stworzone warunki wykorzystania różnorodnych strumieni odpadów do uzyskania użytecznych produktów (zakłady recyklingu, rynek materiałów wtórnych).
Strumienie odpadów, niezdatne do wykorzystania, będą składowane. Zgodnie z Dyrektywą Unii Europejskiej Rady 75/442/EEC z 15 lipca 1975 r w sprawie odpadów, znowelizowanej w 1991 r. (91/156/EEC) przyjęto, że głównym celem jest zapobieganie powstawaniu odpadów, wprowadzanie „czystszych technologii" szerokie stosowanie recyklingu oraz wykorzystanie odpadów jako źródła energii.

Składowanie odpadów przemysłowych może mieć miejsce na składowiskach spełniających ściśle zdefiniowane warunki, zabezpieczające wody podziemne i glebę przed zanieczyszczeniami. Stare składowiska odpadów dostarczają znacznych problemów, ponieważ nie zostały zrekultywowane, a wiele z nich było wybudowane bez jakichkolwiek zabezpieczeń.
W ramach klasyfikacji odpadów została wyszczególniona lista odpadów niebezpiecznych, które wymagają specjalnego traktowania. Odpady te powinny być zagospodarowywane lub unieszkodliwiane w miejscu ich powstawania, co jest zgodne z przepisami UE. Często odpady niebezpieczne pochodzące z przemysłu, były składowane na wysypiskach komunalnych bez podjęcia jakichkolwiek działań chroniących środowisko. Odpady niebezpieczne wymagają specjalnego traktowania na wszystkich etapach postępowania, co znalazło miejsce w ustawie o odpadach, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 1998 roku. Będą podjęte działania dotyczące bezpiecznego składowania, a także transportu tych odpadów. Istniejące i nowo budowane składowiska odpadów niebezpiecznych muszą posiadać specjalne zabezpieczenia.

Osobnym problemem, dotąd nie rozwiązanym, jest przeróbka i zagospodarowanie osadów ściekowych. Ustawa o odpadach obliguje do przyrodniczego (w tym rolniczego) wykorzystania osadów ściekowych. O tym, czy osad będzie mógł być wykorzystany przyrodniczo, decyduje wiele czynników, począwszy od obecności terenów, na których osad może być ostatecznie utylizowany, a skończywszy na jakości osadu. Obecnie jest przygotowywany projekt dot. zagospodarowania osadów ściekowych pochodzących z obszaru woj. śląskiego, który następnie będzie systematycznie wdrażany.
W województwie śląskim większość odpadów medycznych jest unieszkodliwiana w 3 spalarniach odpadów medycznych: w Katowicach, Bielsku-Białej i w Gliwicach. Zgodnie z opracowanym i obecnie wdrażanym „Systemem zarządzania gospodarką odpadami medycznymi w województwie śląskim" zdolności przerobowe wszystkich instalacji są wystarczające, aby unieszkodliwić odpady medyczne powstające w placówkach służby zdrowia w okresie najbliższych lat. Na mapie 5.3. przedstawiono zalecane obszary działania dla poszczególnych instalacji unieszkodliwiania odpadów medycznych w woj. śląskim (wg dok. „Strategia ..).

Mapa 5.2. Docelowa lokalizacja składowisk odpadów komunalnych w województwie śląskim w 2010 roku (wg dok. Strategia gospodarki odpadami komunalnymi w woj. śląskim, projekt PHARE)

Mapa 5.3. Zalecane obszary działania instalacji do unieszkodliwiania odpadów medycznych w województwie śląskim

5.3.8. Tereny poprzemysłowe

Uwarunkowania prawne

Zagospodarowanie terenów poprzemysłowych realizowane jest w trybie „Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych" (13.02.1995 r., Dz.U. nr 16, poz. 78). Prace te prowadzą zobowiązane do ich realizacji przedsiębiorstwa i instytucje. Celem ich jest odzyskanie wartości użytkowej terenów dotychczas wykorzystywanych przez przemysł.

Kompleksowość zjawiska, jakim jest proces przekształcenia terenu z funkcji przemysłowych na inne, wiąże się z koniecznością realizacji tego procesu w zgodzie z regulacjami prawnymi dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego i ochrony środowiska. W kontekście regionalnym tereny poprzemysłowe powinny znaleźć się w „Studium Zagospodarowania Przestrzennego Województwa" oraz w wynikających z tego dokumentu ustaleniach i opracowaniach wynikowych. Każdorazowo przekształcany teren poprzemysłowy musi znaleźć się w planie miejscowym gminy, w granicach której się znajduje. Plan miejscowy jest przepisem gminnym i określa sposób wykorzystania danego terenu z uwzględnieniem kompleksowego sposobu rozwiązania problemów zabudowy, gospodarki wodno-ściekowej, składowania i unieszkodliwiania odpadów, kształtowania terenów zieleni, odnowy walorów krajobrazowych, warunków klimatycznych, a także potrzeb ochrony środowiska i ludzi. W planach tych zdefiniowany winien być sposób zagospodarowania obszarów objętych szkodliwym oddziaływaniem na środowisko. Związanie prawne decyzji o przekształceniu określonego terenu poprzemysłowego z przepisem gminy, jakim jest plan miejscowy, skutkuje dwojakiego typu konsekwencjami:
3 decyzja o zmianie sposobu użytkowania z przemysłowego na inny (najczęściej usługowy) pozwala realizować gminie swoje plany rozwojowe na nowych uwolnionych przez przemysł terenach;

3 lokalny charakter takich przekształceń nie zdaje egzaminu w przypadku dużych powierzchniowo obszarów poprzemysłowych, których stopień degradacji oraz stosunki własnościowe nie pozwalają na realizację procesu rekultywacji i wtórnego wykorzystania w oparciu o możliwości lokalne.

W chwili obecnej brakuje mechanizmu prawnego, który narzuciłby kompleksową inwentaryzację tych terenów w skali wojewódzkiej, wyróżniając ich wielkość, stopień degradacji, podatność na przekształcenia i możliwości ich potencjalnego wykorzystania do nowych funkcji.
Brakuje również sprawnego mechanizmu koordynującego te przekształcenia. Mechanizm taki również powinien być związany z poziomem wojewódzkim i łączyć działania realizowane jako zadania administracji rządowej i samorządowej różnych szczebli z działaniami sektorowymi (głównie w obszarze górnictwa i gałęzi przemysłu ciężkiego).

Cel długoterminowy, do roku 2015

Przekształcenie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych województwa śląskiego.

Likwidacja negatywnych skutków dawnej działalności przemysłowej jest jednym z podstawowych zadań ochrony środowiska w województwie śląskim. Wyrazem tego jest ujęcie wśród celów strategicznych rozwoju województwa zagadnienia rewitalizacji terenów poprzemysłowych i pogórniczych.

Realizacja celu długoterminowego
Dynamiczne zmiany związane z transformacją gospodarki polskiej, uwidoczniają się również w przestrzeni województwa śląskiego. Masowe pojawienie się terenów poprzemysłowych występuje nie tylko w centralnej części województwa (co wiąże się z przemysłowym charakterem konurbacji górnośląskiej), ale również w jego południowej (Bielsko-Biała) i północnej (Częstochowa) części. Tereny te rzadko występują w oderwaniu od obszarów zurbanizowanych, zwykle stanowią znaczną ich część. Znaczenie problematyki przekształcania tych terenów wynika nie tylko z masowości ich występowania (w części centralnej), lecz także z ich lokalizacji w potencjalnie wartościowych miejscach - centrach miast, w pobliżu arterii komunikacyjnych, w sąsiedztwie obszarów o walorach przyrodniczo-krajobrazowych.

Przygotowanie kompleksowego programu ich transformacji pozwoli na rozgraniczenie terenów o wysokim stopniu degradacji - wymagającej zabezpieczeń i prac oczyszczających od terenów stanowiących potencjalne możliwości rozwojowe zarówno w skali województwa, jak i dla poszczególnych jego obszarów wewnętrznych.

Inwentaryzacja terenów wraz z wstępną oceną typologiczną
Dla przeprowadzenia zamierzenia ujętego jako cel strategiczny do 2015 r., konieczne jest przeprowadzenie rzetelnej inwentaryzacji terenów poprzemysłowych i zdegradowanych występujących w granicach województwa śląskiego. Ważne jest, aby praca ta korzystała z wszystkich możliwych opracowań i dokumentów realizowanych wcześniej przez różne instytucje i podmioty. Inwentaryzacja powinna być przełożona na elektroniczne nośniki, tak aby mogła stanowić materiał bazowy dla dalszych prac. Informacje powinny być ujęte w bazie danych zawierającej następujące informacje:

- typ terenu,

- charakter wcześniejszego użytkowania,

- wielkość,

- lokalizację,

- stan prawny (stosunki własnościowe),

- stopień degradacji,

- stopień nasycenia infrastrukturą techniczną i obiektami (inżynierskimi i kubaturowymi),

- uwarunkowania środowiskowe,

- walory historyczne.

Równolegle konieczne jest przygotowanie dokumentów (map) w systemie GIS, tak aby graficznie zinterpretować skalę problemu.

5.3.9. Ochrona gleb

Cel długoterminowy, do 2015 roku

Racjonalne wykorzystanie zasobów glebowych

Realizacja celu długoterminowego
Racjonalne wykorzystanie zasobów gleb w województwie śląskim, zwłaszcza w ujęciu długookresowym, powinno polegać na:

- zagospodarowaniu gleb w sposób, który odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom i klasie bonitacji,

- lepszym dostosowaniu do naturalnego, biologicznego potencjału gleb, formy ich zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji,

- zmniejszeniu skali ograniczeń, jakie dla optymalnego wykorzystania biologicznego potencjału gleb stwarzają procesy degradacji spowodowanej imisją zanieczyszczeń, erozją oraz niewłaściwą agrotechniką,

- odpowiedniej zmianie struktury upraw, na glebach zanieczyszczonych substancjami niebezpiecznymi dla zdrowia.

Biorąc powyższe pod uwagę, przewiduje się, w horyzoncie długookresowym, zrealizowanie szeregu działań, które zostały wymienione w poprzednich paragrafach. Są to m.in.: ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza i wody, likwidacja i rekultywacja mogilników, zagospodarowanie terenów poprzemysłowych i rekultywacja składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych. Ponadto, powinny być podjęte działania zogniskowane na realizacji krajowego programu rekultywacji gleb zdegradowanych na obszarach rolniczego użytkowania (zerodowanych, zakrzaczonych, itp.), z częściowym ich włączeniem pod zalesienia.

5.3.10. Ochrona zasobów kopalin

Uwarunkowania prawne

Zasady poszukiwania, dokumentowania oraz korzystania z kopalin regulowane są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. - prawo geologiczne i górnicze. W ustawie tej rozstrzygnięto również sprawę własności złóż kopalin oraz uregulowano problem ochrony zasobów złóż poprzez wymóg ujmowania ich w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz obowiązek kompleksowego i racjonalnego wykorzystania kopalin.

Ponadto, ochronę złóż kopalin jako zasobu przyrody zapewnia ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym. Dla prawidłowego gospodarowania zasobami przyrody (tj., między innymi, kopalinami) ustala się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego szczególne warunki zagospodarowania terenów, w tym zakaz zabudowy.

Także podjęcie działalności gospodarczej w zakresie wydobywania kopalin jest uzależnione, przez możliwość odpowiednich zapisów w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, od Rady Gminy, która podejmuje uchwały o zmianie planu oraz od społeczności lokalnej, która na tym etapie może wnosić uwagi i protesty.

Prawo geologiczne i górnicze jest obecnie w fazie nowelizacji, ale generalia przedstawione wyżej pozostaną raczej w takim samym kształcie. Ustawa ta będzie zgodna z prawem wspólnotowym.

Cel długoterminowy, do 2015 roku

Ochrona zasobów złóż poprzez ich racjonalne wykorzystywanie w koordynacji z planami rozwoju regionu.

Realizacja celu długoterminowego
Ochrona złóż udokumentowanych
Ochrona złóż kopalin realizowana będzie poprzez prowadzenie racjonalnej gospodarki i najpełniejszego wykorzystania eksploatowanych złóż, łącznie z wykorzystaniem kopalin towarzyszących i zagospo­da­ro­waniem nadkładów. W województwie śląskim dotyczyć to będzie m. in. propagowania idei zagospodarowa­nia glin stanowiących nadkład nad złożami kruszyw mineralnych w granicach projektowanego zbiornika wodnego „Racibórz", eksploatowanymi złożami piasku podsadzkowego, eksploatowanymi złożami dolomitów, a także dodatkowo łupków przywęglowych.

Ochrona obszarów perspektywicznych
Władze województwa będą dążyły do objęcia ochroną terenów, na których występują zasoby perspektywiczne. Ochrona taka powinna polegać na uwzględnieniu tych terenów w gminnych studiach uwarunkowań i planach zagospodarowania przestrzennego w postaci zapisów uniemożliwiających zagospodarowanie tych terenów w sposób trwały, wykluczający potencjalną eksploatację surowców.

Kojarzenie eksploatacji kruszyw naturalnych z budową zbiorników wodnych
Perspektywy powiększania bazy zasobowej kruszyw naturalnych (żwirów) wiążą się prawie wyłącznie z dolinami rzek: Odry, Wisły, Warty i Liswarty. Równocześnie są to tereny o wysokiej bonitacji gleb, a złoża są często zawodnione. Zatem władze województwa powinny dążyć do skojarzonego programu realizacji zbiorników wodnych z eksploatacją kruszyw naturalnych. Dotyczy to w pierwszym rzędzie budowy zbiornika Racibórz, a także Kuźnica Warężyńska w wyrobisku poeksploatacyjnym piasku podsadzkowego.

Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych
Pod tym pojęciem mieści się zarówno rekultywacja sensu stricto jak i likwidacja powierzchniowych wyrobisk górniczych. Obowiązek likwidacji wyrobisk jak i ich rekultywacji ciąży na przedsiębiorcy górniczym. W przypadku zdarzeń zaszłych, gdy nie jest możliwe wskazanie użytkownika, rekultywacja ciąży na budżecie państwa. Na terenie województwa śląskiego niezbędne są:

- likwidacja wyrobisk górniczych po eksploatacji łupków karbońskich,

- zagospodarowanie wyrobisk odkrywkowych po eksploatacji piasku i żwiru, w zależności od charakteru wyrobiska, w kierunku wodnym lub leśnym,

- preferowanie wydobycia podziemnego z podsadzaniem wyrobisk, dla ograniczenia skali osiadań terenu

- rekultywacja terenów osiadań spowodowanych podziemną eksploatacją.

5.3.11. Ochrona przyrody

Uwarunkowania prawne

Regulacje prawne zawarte są w następujących ustawach:

- ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 r (z późniejszymi zmianami),

- ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (z późniejszymi zmianami),

- ustawa Prawo łowieckie z dnia 13 października 1995 r. (z późniejszymi zmianami)

- ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.

Według art. 2. pkt 2 Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 r. (uwzględniono zmiany wprowadzone ustawą z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw) ochrona przyrody ma na celu m.in.:

- utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów,

- zachowanie różnorodności biologicznej,

- zapewnienie ciągłości gatunków roślin lub zwierząt wraz z siedliskami poprzez utrzymywanie lub przywracanie ich do właściwego stanu,

- kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody.

Ograniczenia na obszarach chronionych wynikają bądź to wprost z ustawy, bądź są wprowadzone aktem prawnym tworzącym daną formę ochrony przyrody. Możliwość prowadzenia inwestycji na terenie parku narodowego ogranicza zapis art. 36 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody, a także art. 73 ust. 1 pkt 1 ustawy prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. Ograniczenia inwestycyjne na obszarze parku krajobrazowego wynikają także z art. 73 ust. 1 pkt 1 ustawy prawo ochrony środowiska, a przede wszystkim są one określone w rozporządzeniu wojewody o utworzeniu PK.

Obszary chronionego krajobrazu są tworzone w drodze rozporządzenia wojewody. Rozporządzenie to może określać zakazy i ograniczenia przewidziane w art. 36 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody. Ustalenie OChK powinno znaleźć odzwierciedlenie w planie zagospodarowania przestrzennego. Polskie prawo dotyczące ochrony przyrody charakteryzuje się dosyć wysoką zbieżnością z prawem wspólnotowym. Wśród zagadnień, które należy jeszcze rozwiązać należy wymienić:

- wprowadzenie przepisów reglamentujących obrót międzynarodowy określonymi gatunkami roślin i zwierząt

- ustanowienie obszarów chronionych

- przejęcie odpowiedniej terminologii i definicji.

W odniesieniu do organizmów genetycznie zmodyfikowanych art. 42a. Ustawy z dnia 7 czerwca 2001 roku wprowadza zapisy dotyczące zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów genetycznie zmodyfikowanych (na wzór dyrektywy 90/220/EWG), z których najważniejszy brzmi: zamierzone uwolnienie genetyczne zmodyfikowanych organizmów do środowiska w celach eksperymentalnych lub wprowadzenie do obrotu produktu zawierającego OGM lub składającego się z takich organizmów albo ich części wymaga zezwolenia ministra właściwego do spraw środowiska. Do wniosku o wydanie zezwolenia, wnioskodawca załącza ocenę zagrożenia dla środowiska i zdrowia ludzi.

Cel długoterminowy do 2015 roku

Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej (genetycznej gatunkowej i siedliskowej) i krajobrazowej oraz wzrost lesistości województwa i ochrona lasów.

Jednym z celów polityki ekologicznej państwa jest utrzymanie na odpowiednim poziomie krajowej różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz zwiększenie powierzchni terenów chronionych do 1/3 terytorium kraju. Również województwo śląskie za jeden z sześciu celów strategicznych przyjmuje ukształtowanie regionalnego systemu obszarów chronionych.

Zasady trwałego rozwoju lasów i leśnictwa ujęte są w dokumencie „Polityka leśna państwa" przyjętym w 1997 r. przez Radę Ministrów. Ogromną wagę przypisano ochronie zasobów przyrodniczych lasów i zwiększeniu ich powierzchni.

Realizacja celu długoterminowego
Stworzenie warunków dla właściwego funkcjonowania środowiska przyrodniczego i ochrony naturalnych procesów przyrodniczych
W ochronie i kształtowaniu struktury ekologicznej województwa bardzo duże znaczenie ma tworzenie i umiejętne pielęgnowanie systemu obszarów szczególnie chronionych. Dużą uwagę przywiązywać się będzie do powiązania istniejących obszarów i obiektów chronionych w ciągi. Planuje się objęcie szczególną troską i ograniczenie negatywnych skutków infrastruktury przemysłowej i technicznej na biocenozy w dolinach rzek oraz ochronę różnorodności biologicznej na obszarach rolniczych. W perspektywie tego Programu przewiduje się m.in.:

- rozwój systemu obszarów chronionych województwa spójnego z systemem krajowym oraz założeniami sieci Natura 2000

- ochronę i renaturalizację ciągów i połączeń ekologicznych ze szczególnym uwzględnieniem dolin rzecznych,

- ochronę i renaturalizację ekosystemów w największym stopniu zagrożonych degradacją ze szczególnym uwzględnieniem siedlisk leśnych i wodno - błotnych,

- opracowywanie i wdrażanie programów ochrony populacji gatunków zwierząt, dla których odtworzenia lub utrzymania na odpowiednim poziomie liczebności umożliwiającym ich właściwe funkcjonowanie - nie jest wystarczająca ochrona siedlisk, a konieczne jest podjęcie działań związanych z ochroną aktywną,

- podjęcie działań na rzecz uwzględniania w programach ochrony przeciwpowodziowej naturalnych zdolności retencyjnych środowiska przyrodniczego ze szczególnym uwzględnieniem dolin rzecznych oraz siedlisk wodno-błotnych, torfowisk

- działania na rzecz ochrony walorów przyrodniczo - kulturowych województwa, ze szczególnym uwzględnieniem świadomie kształtowanych kompozycji krajobrazowych oraz obszarów, których walory przyrodnicze i krajobrazowe wynikają z przeszłej gospodarki człowieka.

Zarządzanie ochroną przyrody
Podstawą stworzenia warunków do racjonalnego zarządzania ochroną przyrody będzie:

- wdrożenie systemu monitoringu stanu przyrody,

- opracowanie i wdrożenie systemu informacji o obiektach i obszarach szczególnie chronionych.

Ograniczona dostępność do terenów cennych przyrodniczo
Obszary cenne przyrodniczo są z reguły wykorzystywane do celów rekreacyjnych i edukacyjnych. W nadchodzących latach taka tendencja będzie się nasilać, co może doprowadzić do szybkiej degradacji przyrodniczej terenu. Ważnym zadaniem będzie zapewnienie możliwości wypoczynku i rekreacji mieszkańcom województwa przy jednoczesnym zapewnieniu warunków dla właściwej ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych poprzez odpowiednie udostępnianie obiektów i obszarów chronionych. Jako alternatywę, władze województwa będą promowały i wspomagały kreowanie nowych terenów rekreacyjno - wypoczynkowych w strefach podmiejskich. Na terenach tych rekreacja będzie przebiegała w sposób zorganizowany, a obiekty będą spełniały wymogi ochrony środowiska. Oczywiście tereny te będą bardziej atrakcyjne, jeżeli będą istniały trasy rowerowe łączące miasta i wioski z tymi miejscami.

Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym
Nadchodzące lata będą się charakteryzowały dalszym wzrostem zainwestowania terenu i gęstnieniem sieci infrastruktury w krajobrazie. Procesy te w sposób istotny zagrażać mogą walorom przyrodniczym i krajobrazowym województwa. Szczególnym zagrożeniem na obszarze województwa śląskiego jest również obecnie występująca chaotyczna, rozproszona zabudowa (zwłaszcza w południowej części województwa). Przyjęcie strategii zrównoważonego rozwoju daje szansę minimalno-konfliktowej realizacji celów ekologicznych i gospodarczych, a nawet możliwość ich wzajemnego wspierania się. Na szczególną uwagę zasługuje uwzględnienie w gminnych planach zagospodarowania przestrzennego i studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin wniosków wynikających z planów ochrony rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych wraz z otulinami, oraz założeń ochronnych dla istniejących i projektowanych innych form ochrony przyrody jak: obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne czy pomniki przyrody. Kluczową sprawą jest opracowanie wytycznych, które zostaną włączone w studia i plany zagospodarowania przestrzennego. Szczególna uwaga zwrócona będzie na procedury dyskusji i opiniowania wytycznych z mieszkańcami.

Gospodarka leśna
Biorąc pod uwagę, że ok. 96% powierzchni drzewostanów województwa śląskiego (dane GUS za 2000 r.) jest uszkodzona oddziaływaniem gazów i pyłów, głównym celem gospodarki leśnej jest poprawa stanu drzewostanów. Istniejące tereny leśne zostaną objęte ochroną i systematycznie będzie wdrażany program zalesienia. Czynnikiem wspomagającym realizację programu zalesiania jest ustawa z dnia 8 czerwca 2001 roku o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia.

Główne kierunki działań to:
-kontynuowanie przebudowy drzewostanów w kierunku dostosowania ich składu gatunkowego do zgodności z siedliskiem,

- zintensyfikowanie działań w kierunku realizacji Programu Zwiększania Lesistości Kraju

- uporządkowanie stanu formalno-prawnego gruntów przewidzianych do zalesień,

- ograniczenie dokonywania zmian przeznaczenia gruntów leśnych na cele nieleśne,

- powiększanie powierzchni leśnej z uwzględnieniem zasobów krajobrazowych i kulturowych regionu.

5.4. Opis stanu środowiska województwa śląskiego w 2015 roku

5.4.1. Wprowadzenie

Określenie spodziewanego stanu środowiska w ujęciu uwzględniającym zapisy „Prawa ochrony środowiska" i nowego „Prawa wodnego" w chwili obecnej nie jest możliwe. Wynika to z braku stosownych rozporządzeń, a w konsekwencji braku klasyfikacji stref w w odniesieniu do jakości powietrza oraz określeniu jakości wód z punktu widzenia ich użytkowania. Dlatego w opisie przedstawionym poniżej kierowano się jeszcze poprzednimi kryteriami, np. klas czystości wód.

Jak wspomniano wcześniej, Sejmik Województwa Śląskiego przyjął uchwałą podział województwa na cztery obszary polityki rozwoju. Z tego względu prognozowany stanu środowiska w perspektywie 2015 roku powinien być przedstawiony w tym samym układzie przestrzennym, podobnie jak organizacja procesów rozwojowych w perspektywie krajowej i europejskiej (wg. zapisu w dok. Strategia rozwoju województwa śląskiego).

5.4.2. Środkowy obszar województwa

Jest to obszar o wysokim stopniu zurbanizowania i uprzemysłowienia. Katowice i inne miasta konurbacji górnośląskiej będą w decydujący sposób wpływały na rozwój gospodarczo-społeczny tego obszaru. Środkowy obszar województwa jest obszarem o największych możliwościach rozwoju funkcji metropolitalnych, zapewniających wysoką pozycję konkurencyjną w skali kraju i wysoką atrakcyjność dla inwestorów zewnętrznych.

Na stan środowiska decydujący wpływ będą miały takie dziedziny gospodarki jak przemysł oraz transport i komunikacja. Restrukturyzacja tradycyjnych sektorów (górnictwo, hutnictwo) oraz działania ukierunkowane na redukcję emisji zanieczyszczeń z procesu spalania paliw (w tym spalania węgla w indywidualnych paleniskach domowych) pozwolą na polepszenie jakości powietrza w najbardziej newralgicznych miejscach. Przewiduje się, że w 2015 roku zostaną spełnione wymagania określone w ustawie Prawo ochrony środowiska w zakresie imisji podstawowych zanieczyszczeń powietrza na całym obszarze województwa, a także znacznie zmniejszy się stężenie benzo-a-pirenu w powietrzu, który obecnie stwarza duże ryzyko dla zdrowia mieszkańców Aglomeracji.

Jednym z najtrudniejszych zagadnień na tym obszarze jest transport i komunikacja, zwłaszcza w świetle coraz większej liczby pojazdów samochodowych. Stworzenie dobrze funkcjonującego systemu transportu wewnętrznego pozwoli na redukcję zanieczyszczeń komunikacyjnych.

Rewitalizacja znacznej części terenów poprzemysłowych podniesie atrakcyjność miast i jakość życia mieszkańców. Zalesienie gruntów zdegradowanych zwiększy lesistość województwa.

Pełne skanalizowanie całego obszaru połączone z równoczesną budową i modernizacją oczyszczalni ścieków, rekultywacja starych wyeksploatowanych składowisk odpadów i prawidłowo prowadzona eksploatacja składowisk w pełni zabezpieczających środowisko oraz rozwój infrastruktury drogowej przeciwdziałającej degradacji środowiska, przyczynią się do zmniejszenia zanieczyszczenia wód powierzchniowych i większość rzek osiągnie III klasę czystości. Problemem będzie nadal odprowadzenie zasolonych wód kopalnianych, zwłaszcza z odwadniania kopalń zlikwidowanych.

W perspektywie kilkunastu lat nie należy spodziewać się istotnej poprawy wód podziemnych ze względu na procesy migracji zanieczyszczeń wypłukiwanych zarówno ze składowisk odpadów, jak i innych skupisk zanieczyszczeń na powierzchni ziemi.

Objęcie ochroną prawną terenów rozpoznanych jako cenne przyrodniczo, powinno spowodować zwiększenie powierzchni obszarów chronionych. W otoczeniu konurbacji górnośląskiej zachowane zostaną walory przestrzenne o naturalnym krajobrazie (kompozycje lublinieckie, kozielsko - jaworznickie, jurajskie).

5.4.3. Północny obszar województwa

Jest to obszar o największych możliwościach rozwoju rolnictwa. W oparciu o lokalną bazę surowcową powstaną zakłady przetwórstwa rolno spożywczego. Rozwój funkcji edukacyjnych, kulturowych i usługowych Częstochowy przyczyni się do rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw i rozwoju obszarów wiejskich.

Utworzenie zbiorników małej retencji oraz rozwój infrastruktury technicznej ochrony środowiska, wpłynie pozytywnie na poprawę jakości wód powierzchniowych. Wody większości rzek tego obszaru osiągną II klasę czystości.

Właściwie prowadzona gospodarka rolna (optymalne stosowanie nawozów i środków ochrony roślin) i prawidłowa gospodarka odpadami komunalnymi zmniejszy stopień zagrożenia wód podziemnych. Gospodarka odpadami komunalnymi będzie prowadzona głównie w oparciu o zintegrowany system z centrum w Poczesnej k/Częstochowy, a wszyscy mieszkańcy będą objęci zbiórką odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych znajdujących się w strumieniu odpadów komunalnych.

Realizacja programu zalesienia, w tym zalesienia gruntów rolnych zgodnie z ustawą o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia, pozwoli na zwiększenie lesistości zwłaszcza terenu Jury Krakowsko-Częstochowskiej

5.4.4. Południowy obszar województwa

Południowa część województwa obejmuje teren górzysty o dużych walorach krajobrazowych, a więc jest to obszar o największej predyspozycji do rozwoju turystyki. Biorąc pod uwagę poprawę dostępności komunikacyjnej i wykorzystując naturalne warunki, na obszarze będzie nadal rozwijała się turystyka, w tym agroturystyka będzie odgrywała ważną rolę. Powstaną także gospodarstwa ekologiczne, zaopatrujące w zdrową żywność turystów. Zostanie utrzymany naturalny krajobraz wsi. Zwiększy się powierzchnia obszarów prawnie chronionych.

Przeznaczenie gruntów rolnych klasy V i VI, gruntów położonych na stoku o średnim nachyleniu powyżej 15% lub gruntów okresowo zalewanych (zgodnie z ustawą) do zalesienia doprowadzi do zwiększenia powierzchni leśnej.

Korzystanie z niekonwencjonalnych źródeł ciepła pozwoli na redukcję emisji niskiej. Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków zmniejszy zagrożenie wód powierzchniowych. Wody rzeki Soły powyżej jeziora Żywieckiego osiągną klasę I. Rzeka Wisła do zb. Goczałkowice osiągnie również I klasę czystości, a dopływy Brennica i Biała - II klasę czystości.

5.4.5. Zachodni obszar województwa

Obszar zachodni z ośrodkiem w Rybniku będzie obszarem o zróżnicowanej strukturze gospodarczej. Wydobycie węgla zostanie ograniczone a rozwiną się małe i średnie przedsiębiorstwa usługowe. Autostrada A1 i towarzysząca jej sieć dróg przyczyni się do rozwoju współpracy z regionami południowych sąsiadów. Budowa zbiorników retencyjnych, w tym zbiornika „Racibórz" wpłynie na skuteczniejszą ochronę przeciwpowodziową w dolinie Odry. Prawidłowe zagospodarowanie doliny Odry będzie jednym z priorytetowych zadań. Wody rzeki Odry (dzisiaj pozaklasowe) i większości jej dopływów osiągną III i II klasę czystości.