Program Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do 2004 r oraz cele długoterminowe do roku 2015

6. CELE KRÓTKOTERMINOWE (2001 - 2004) I ICH REALIZACJA

6.1. Wprowadzenie

Długoterminowa polityka ochrony środowiska województwa śląskiego (do 2015 r.) przedstawiona w rozdziale 5 jest bazą dla sformułowania celów krótkoterminowych do 2004 roku i głównych działań, których realizacja jest ważna w skali regionu. Zarówno cele jak i główne działania zostały zdefiniowane z zachowaniem ścisłej relacji z priorytetami przyjętymi w "Strategii rozwoju województwa śląskiego" oraz kryteriami wyboru priorytetów przedstawionymi poniżej.

6.2. Priorytety ekologiczne

6.2.1. Kryteria wyboru priorytetów

Precyzując cele krótkoterminowe oraz główne działania na lata 2001 - 2004 uwzględniono takie kryteria jak:
-likwidacja bezpośrednich zagrożeń dla życia i zdrowia ludzi, w tym likwidacja lub zmniejszenie oddziaływania na zdrowie i środowisko tzw. "gorących punktów" ("hot spots"), do których należy zaliczyć obszary najsilniej uprzemysłowione i zurbanizowane, zakłady przemysłowe znajdujące się na tzw. "Liście 80" (z tej listy 19 zakładów znajduje się w woj. śląskim), stare, częściowo jeszcze nierozpoznane składowiska odpadów niebezpiecznych i środków ochrony roślin,
-realizacja "Układu Europejskiego" ustanawiającego stowarzyszenie między RP a wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi oraz "Narodowego programu przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej". Działania w tej dziedzinie obejmują poza dostosowaniem polskiego prawa ochrony środowiska do legislacji UE, sektorowe programy wdrażania prawa wspólnotowego, programy służące racjonalizacji i wzmocnieniu instytucji odpowiedzialnych za proces dostosowawczy i egzekwowanie prawa w zakresie ochrony środowiska. W tej dziedzinie najbardziej istotne jest pełne wdrożenie reformy zarządzania we wszystkich ogniwach związanych z ochroną środowiska szczególnie na szczeblu powiatowym i wojewódzkim.
-uzyskanie poprawy stanu środowiska, w tym poprzez pozyskanie środków przedakcesyjnych, a następnie strukturalnych na realizację najważniejszych dla poprawy stanu środowiska przedsięwzięć w regionie między innymi w oparciu o "Strategię wykorzystania funduszu ISPA jako uzupełniającego instrumentu realizacji polityki ekologicznej Państwa".

Natomiast, przy wyborze konkretnych przedsięwzięć inwestycyjnych w ochronie środowiska (załącznik nr 1 i załącznik nr 2) brano pod uwagę efektywność ekologiczno-ekonomiczną (minimalizacja nakładów na jednostkę efektu), uzyskanie korzyści ekonomicznych poza korzyściami ekologicznymi, a także ponadlokalny charakter przedsięwzięć.

6.2.2. Priorytety ekologiczne

Jak już wspomniano wcześniej (par. 5.3.1.) jednym z sześciu priorytetów rozwoju województwa jest poprawa jakości środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym zwiększenie atrakcyjności terenu.

Cele strategiczne i kierunki działań zdefiniowane dla tego priorytetu w powiązaniu z kryteriami przedstawionymi powyżej były podstawą wyboru priorytetowych elementów środowiska, bądź uciążliwości i sformułowania dla nich celów krótkoterminowych i głównych działań, które to działania były bazą dla listy przedsięwzięć na najbliższe lata (załącznik nr 1 i nr 2).

Elementami środowiska i uciążliwościami, co do których w pierwszym rzędzie powinny być podjęte działania zmierzające do poprawy aktualnego stanu są:
-Zasoby wodne
-Gospodarka odpadami
-Powietrze atmosferyczne
-Hałas
-Tereny poprzemysłowe

Oprócz wyżej wymienionych zagadnień uznano, że należy również sprecyzować cele i działania w zakresie innych zagadnień, które także mają istotne znaczenie dla ochrony zasobów i jakości środowiska, a także zdrowia człowieka. Są to:
-System obszarów chronionych
-Zasoby kopalin
-Gleby użytkowane rolniczo
-Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne
-Nadzwyczajne zagrożenia środowiska (awarie przemysłowe)

6.3. Priorytet: Zasoby wodne (W)

6.3.1. Wprowadzenie

Działania na rzecz ochrony zasobów wodnych obejmują przedsięwzięcia nie inwestycyjne (zarządzanie zasobami; działania organizacyjne, planistyczne i badawcze) jak i działania inwestycyjne (budowa kanalizacji, budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków, budowa zbiorników wodnych oraz małej retencji itp.).

Cele krótkoterminowe (do 2004 roku) i główne działania w zakresie ochrony zasobów wodnych zostały opracowane dla następujących zagadnień:
-Zarządzanie zasobami wodnymi
-Zaopatrzenie w wodę
-Ochrona wód powierzchniowych
-Ochrona wód podziemnych
-Ochrona przed powodzią i suszą.

Omówienie każdego zagadnienia poprzedzono opisem czynników, które wpłynęły na sformułowanie celów i działań przedstawionych zbiorczo w tabeli 6.1. Ponadto w tabeli wskazano instytucje uczestniczące w realizacji poszczególnych działań.

6.3.2. Zarządzanie zasobami wodnymi

Zlewniowe zarządzanie zasobami wodnymi realizowane jest poprzez regionalne zarządy gospodarki wodnej. W województwie śląskim, z uwagi na jego położenie w źródliskowym obszarze największych rzek w kraju, właściwymi do prowadzenia wymienionych wyżej działań jest aż pięć regionalnych zarządów (na siedem utworzonych). Największy obszar działania w regionie posiada RZGW w Gliwicach, nie obejmuje jednak zlewni rzeki Soły (zlewnia rzeki Soły włączona jest w obszar działania RZGW Kraków), mającej strategiczne znaczenie dla gospodarki wodnej w regionie.

Dla prawidłowego rozwoju gospodarki wodnej województwa celowe jest w ramach jednego zarządu zlewni wyodrębnić Śląski Obszar Wodno-Gospodarczy, obejmujący zlewnię Wisły do ujścia Przemszy, zlewnię Warty do ujścia Liswarty oraz zlewnię Odry do ujścia Kanału Gliwickiego.

W najbliższych latach dostosowania do wymogów UE wymagać będzie także monitoring wód, w tym utworzenie zintegrowanego systemu monitoringu wód w regionie.

Dla zapewnienia zarządzania zasobami wodnymi w sposób zgodny z potrzebami rozwoju regionu sprecyzowano cele i konieczne dla osiągnięcia tych celów główne działania oraz jednostki odpowiedzialne i włączone w realizację poszczególnych działań.

6.3.3. Zaopatrzenie w wodę

Z przeprowadzonych analiz, w tym na użytek "Strategii rozwoju województwa śląskiego na lata 2000 - 2015" wynika, że nie ma obecnie potrzeby zwiększenia ilości wody dostarczanej na obszar województwa, niezbędne natomiast staje się skoncentrowanie wysiłków w kierunku poprawy jej jakości i racjonalizacji jej zużycia.

Realizowane są przedsięwzięcia związane z budową i modernizacją SUW Dziećkowice, oraz linii ozonu i węgla aktywnego dla ZPW w Goczałkowicach.
Pomimo że w woj. śląskim odnotowano najwyższy odsetek przedsiębiorstw zużywających wodę w obiegach zamkniętych (ok. 80 % przy średniej krajowej 55%), wskazana jest dalsza racjonalizacja jej zużycia. Dotyczy to także gospodarstw domowych. Polska bowiem nadal jest postrzegana jako kraj konsumujący dużo wody mimo niewielkich jej zasobów, a województwo śląskie jest regionem o największym poborze wody na potrzeby gospodarstw domowych. Ponadto muszą zostać zmniejszone straty na przesyle wody, powstałe na skutek zużycia i zniszczeń sieci (szkody górnicze).

Zachodzi konieczność eliminacji zjawiska okresowego pogarszania się jakości wód zbiorników zaporowych, z których ujmowana jest przeważająca część (ponad 60 %) wody do picia. Zdecydowanych działań wymaga ochrona jakości wód podziemnych. W ramach monitoringu tych wód stwierdzono duży udział punktów poboru o wodach nie odpowiadających normom wody do picia. Przedsięwzięcia związane z zaopatrzeniem w wodę do picia oraz poprawą jej jakości stanowią również priorytet w polityce przedakcesyjnej UE.

Opracowane zostały, bądź są w końcowej fazie opracowania międzygminne programy ochrony wód zbiornika Tresna (Jezioro Żywieckie) na rzece Sole i zbiornika Goczałkowice na rzece Małej Wiśle. Brak jest podobnych programów dla ochrony wód zbiornika Kozłowa Góra, zbiornika Przeczyce oraz ochrony głównych zbiorników wód podziemnych. Konieczne jest ich opracowanie, programy takie są bowiem podstawą ubiegania się o środki pomocowe na realizację przedsięwzięć związanych z ochroną wód.

6.3.4. Ochrona wód powierzchniowych

Zgodnie ze "Strategią wykorzystania funduszu ISPA jako uzupełniającego instrumentu realizacji polityki ekologicznej Państwa" działaniami, które muszą być podjęte pierwszej kolejności (poza przedsięwzięciami związanymi z usprawnieniem zarządzania zasobami wodnymi, w tym opracowaniem programów poprawy jakości wody) jest realizacja inwestycji w największych polskich aglomeracjach. Priorytetowymi inwestycjami określono projekty polegające na oczyszczaniu i usuwaniu ścieków w aglomeracjach o liczbie mieszkańców równoważnych przekraczającej 100 tys. (w woj. śląskim znajduje się 13 miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 100 tys.), służące ochronie wód powierzchniowych i podziemnych wykorzystywanych jako źródło wody do picia, służące ochronie wód szczególnie wrażliwych na eutrofizację (np. jezior i zbiorników zaporowych), służące ochronie wód granicznych. W opracowaniu tym zidentyfikowano ponadto priorytetowe obszary inwestowania w dziedzinie ochrony wód, w tym wymienione poprzednio systemy kanalizacji i oczyszczalni ścieków dla ochrony Jeziora Żywieckiego oraz Zbiornika Goczałkowice oraz systemy kanalizacji i oczyszczania ścieków w miastach konurbacji górnośląskiej (Gliwice, Sosnowiec, Ruda Śląska) oraz w Rybniku i Jastrzębiu Zdroju.

W celu pozyskania środków pomocowych szereg gmin zawarło porozumienia w kierunku wspólnego rozwiązania problemów gospodarki wodno-ściekowej. Opracowano programy rozwiązań dla rejonu Sosnowca (kolektor Bobrek), Raciborza (gminy nadodrzańskie), Jastrzębia Zdroju. Podjęto działania dla opracowania takich programów dla zlewni rzeki Dramy i Liswarty.

Mając na uwadze powyższe oraz nie rozwiązane dotychczas problemy związane z eliminacją zanieczyszczeń wprowadzanych do wód ze ściekami przemysłowymi, a także eliminacją zanieczyszczeń obszarowych, sformułowano cele i główne działania w zakresie ochrony wód powierzchniowych oraz instytucje odpowiedzialne i uczestniczące w realizacji tych działań (tabela 6.1.).

6.3.5. Ochrona wód podziemnych

Uwzględniając wyniki monitoringu wód podziemnych w woj. śląskim określono podstawowe zagrożenia powodowane nieuporządkowaną gospodarką ściekową oraz deponowaniem odpadów, w tym niebezpiecznych w obszarach alimentacji zbiorników wód podziemnych.

Zdefiniowano istotne zagrożenia dla jakości wód górnojurajskich w rejonie Częstochowy:
-nieuporządkowana gospodarka wodno-ściekowa w strefach ochrony pośredniej komunalnych ujęć wód podziemnych
-niezabezpieczona hałda odpadów zawierająca chrom w Zakładach Chemicznych "Rudniki"
a także zagrożenia dla jakości wód triasowych (GZWP 330) w rejonie Tarnowskich Gór:
-zdeponowane bez zabezpieczenia odpady z kilkudziesięcioletniej działalności Zakładów Chemicznych "Tarnowskie Góry".

Zadania te wymagają realizacji w trybie pilnym; obecnie są prowadzone prace dot. unieszkodliwienia odpadów pochodzących z Zakładów Chemicznych "Tarnowskie Góry".

Odnotowano ponadto negatywny wpływ sposobu prowadzenia restrukturyzacji górnictwa węgla oraz rud cynku i ołowiu na zasoby triasowych i karbońskich wód GZPW. Na skutek przeeksploataowania powiększyły się leje depresyjne ujęć studziennych.

Generalnie, wymagane jest w tej sytuacji prowadzenie równolegle prac związanych z weryfikacją i uściśleniem dokumentacji hydrogeologicznych dla GZPW na obszarze województwa, wraz z korektą granic obszarów alimentacji zbiorników i opracowaniem zasad ochrony. Opracowania te będą stanowić podstawę dla określenia kolejnych przedsięwzięć niezbędnych dla ochrony ilości i jakości zasobów wód podziemnych.

6.3.6. Ochrona przed powodzią i suszą

Powodzie występujące w ostatnich latach, w tym przede wszystkim powódź w roku 1997, ujawniły brak przygotowania zarówno technicznego jak i organizacyjnego dla zwalczania tej klęski żywiołowej. Niewystarczające okazały się budowle ochronne, ich stan techniczny okazał się w wielu przypadkach zły. Funkcjonujący system ostrzegania okazał się archaiczny i nie przystosowany do zaistniałej sytuacji.

Odrębny problem stanowi postępująca zabudowa zlewni rzek i zmiana wskaźnika spływu wód opadowych przede wszystkim w obszarze konurbacji górnośląskiej. Zdecydowany wpływ na wskaźnik odpływu wód ze zlewni ma także budowa, rozbudowa i modernizacja dróg. Sprawą pilną jest zaktualizowanie tych wskaźników: stanowią one podstawę projektowania kanalizacji deszczowej oraz przekrojów koryt cieków wodnych.

Cykle lat suchych, które poprzedziły katastrofalną powódź w 1997 roku spowodowały zabudowę części terenów zalewowych, likwidację kanałów ulgi oraz zaniechanie wykonywania szeregu prac konserwacyjnych, w tym dla zapewnienia odpowiedniej przepustowości cieków, rowów i urządzeń wodnych.

Dewastacja koryt rzek w wyniku eksploatacji górniczej spowodowała powstanie dodatkowych zagrożeń w postaci zalewisk pełniących funkcje polderów w okresach spływu wód powodziowych. Największe zagrożenia z tego tytułu występują w dolinie rzeki Kłodnicy powyżej Gliwic, Bierawki w rejonie Knurowa, a także w zlewni potoku Bobrek w rejonie Sosnowca.

Przewidywany do budowy zbiornik Racibórz istotny w planowanym systemie ochrony doliny rzeki Odry przed powodzią zrealizowany został fragmentarycznie w postaci polderu Buków. Obiekt ten poprawił już sytuację w dolinie rzeki Odry bezpośrednio poniżej granicy Państwa i ograniczył zagrożenie powodziowe w gminach Krzyżanowice i Lubomia. Nadal jednak bez wystarczającej osłony powodziowej pozostaje Racibórz, a w następnej kolejności miasto Kędzierzyn - Koźle, a także Opole.

Nie zostały dotychczas usunięte w całości szkody powodziowe powstałe w 1997 roku, a już odnotowano powstanie następnych szkód na ciekach w 1999 roku, kiedy kolejne wezbranie wód wyrządziło szkody, zwłaszcza w dolinach rzeki Soły i jej dopływów powyżej Kaskady, gdzie po powodziach w 1997 i 1999 roku nie usunięto szkód, a już nowe powstały w wyniku powodzi w 2001 roku. Taki stan wynika z braku jakichkolwiek budowli regulacyjnych i zbiorników małej retencji na tym obszarze .
Prowadzone w okresie powojennym prace melioracyjne obejmowały w zasadzie wykonanie tylko urządzeń służących odwodnieniu gruntu. W ramach regulacji cieków (melioracji podstawowej oraz półpodstawowej) likwidowano systemy retencji wód w ich dolinach. Na ciekach nie objętych regulacją ulegały one systematycznej dewastacji, aż do całkowitego zniszczenia. Do dziś zachowały się ślady istniejących przed laty obiektów i urządzeń.

Brak małej retencji wodnej szczególnie był odczuwalny we wspomnianych wyżej okresach suszy hydrologicznej i miał także wpływ na lawinowe występowanie pożarów lasów, w tym rozmiar katastrofalnego pożaru lasów w rejonie Kuźni Raciborskiej w 1996 roku.

W 1996 roku wg wytycznych Ministra Rolnictwa opracowane zostały programy małej retencji do 2015 roku w poszczególnych województwach. Wdrażanie pierwszego etapu przedmiotowych programów przewidziano w latach 1997 - 2000 (do chwili obecnej na obszarze woj. śląskiego zrealizowano bądź podjęto prace związane z budową lub odbudową 10 obiektów małej retencji).

Tabela 6.1. Priorytet: ZASOBY WODNE (W)

Tabela 6.2. Priorytet: GOSPODARKA ODPADAMI (O)

6.4. Priorytet: Gospodarka odpadami (O)

Zgodnie z oceną gospodarki odpadami w woj. śląskim, przedstawioną w rozdziale 5, istotnym zadaniem jest stworzenie bazy danych o wszystkich rodzajach odpadów i sposobie ich zagospodarowania. W najbliższych latach należy zintensyfikować działania ukierunkowane na wdrożenie "Strategii zarządzania gospodarką odpadami komunalnymi w województwie śląskim", której głównym założeniem jest rozwiązywanie problemu odpadów komunalnych w układzie ponadlokalnym. Znaczną uwagę należy poświęcić edukacji ekologicznej mieszkańców ukierunkowanej na zapobieganie powstawaniu odpadów i segregacji u źródła ich powstawania.
W fazie końcowej są prace nad "Studium wykonalności regionalnego systemu gospodarki osadami ściekowymi w woj. śląskim". Po przyjęciu ww. opracowania należy przystąpić do systematycznego wdrażania zaproponowanych rozwiązań.
Problemem pilnym do rozwiązania jest zagrożenie powodowane przez składowiska odpadów pogórniczych, bowiem znaczna część z nich jest termicznie aktywna. Wskazane byłoby przeprowadzenie badań ich uciążliwości dla środowiska i otoczenia w celu wyeliminowania zagrożeń dla zdrowia mieszkańców terenów położonych w sąsiedztwie hałd. Zagrożenia takie występują, czego drastycznym przykładem jest hałda Kopalni "Bolesław Śmiały" w Łaziskach Górnych.
Osobnym problemem są składowiska odpadów niebezpiecznych. Obecnie trwają prace dotyczące likwidacji zagrożenia powodowanego odpadami niebezpiecznymi składowanymi przez Zakłady Chemiczne "Tarnowskie Góry". Podobne działania powinny być podjęte w odniesieniu do innych składowisk, stwarzających największe zagrożenie dla środowiska. Kontynuowane będą prace nad unieszkodliwieniem zmagazynowanych na obszarze województwa pozostałości przeterminowanych środków ochrony roślin.
Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku nakłada obowiązek opracowania tzw. planów gospodarki odpadami (wojewódzkich, powiatowych i gminnych).
Uwzględniając powyższe oraz cele sprecyzowane w dziedzinie gospodarki odpadami w "II polityce ekologicznej Państwa" określono cele i główne działania dla rozwiązania problemu gospodarki odpadami w województwie śląskim, co przedstawiono w tabeli 6.2.

6.5. Priorytet: Powietrze atmosferyczne (P)

6.5.1. Wprowadzenie

Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami jest najważniejszym zagadnieniem w dziedzinie ochrony środowiska, bowiem zanieczyszczenia powietrza oddziałują bezpośrednio na zdrowie człowieka, organizmy żywe, roślinność, wody, gleby a także zabytki i budowle. Ponadto, zanieczyszczenia przenoszą się szybko w powietrzu na dalekie odległości, oddziałują na zmiany klimatu i wywołują niekorzystne procesy w warstwie ozonowej.
Uwzględniając aktualny stan środowiska oraz główne działania w zakresie ochrony powietrza określone w celach krótkoterminowych II Polityki Ekologicznej Państwa i dokumentach określających programy przygotowania do członkostwa w UE uznano, że należy skupić się na następujących zagadnieniach:
- zarządzanie ochroną powietrza,
- sukcesywne ograniczanie niskiej emisji,
- zmniejszanie emisji z zakładów energetyki zawodowej i przemysłowej oraz emisji z procesów technologicznych.
Cele i główne działania w ramach wyżej wymienionych zagadnień zostały przedstawione w tabeli 6.3.
Realizacja działań wymienionych w tabeli 6.3. przyczyni się do osiągnięcia w perspektywie do 2015 roku, na terenie całego województwa śląskiego, średniorocznych stężeń:
- pyłu zawieszonego(PM10) na poziomie 40 ľg/m3,
- dwutlenku siarki na poziomie 20 ľg/m3,
- tlenków azotu na poziomie 30 ľg/m3
oraz
- zmniejszenia stężeń pozostałych substancji, przede wszystkim mających wpływ na stan klimatu Ziemi.

6.5.2. Zarządzanie ochroną powietrza

W 2002 roku Ministerstwo Środowiska zakłada zakończenie procesu dostosowania przepisów w dziedzinie ochrony środowiska, w tym w zakresie ochrony atmosfery do odpowiednich dyrektyw UE. Ponadto założono pełne wdrożenie reformy zarządzania we wszystkich ogniwach związanych z ochroną powietrza, w tym na szczeblu regionalnym i powiatowym. Za konieczne uznano opracowanie programów osiągnięcia poprawy jakości powietrza w strefach (patrz rozdz. 5.), w których dochodzi do przekraczania dopuszczalnych norm stężeń zanieczyszczeń w powietrzu. Nastąpi szersze normowanie emisji w energetyce, przemyśle i transporcie, równolegle modyfikacji powinien ulec system monitoringu powietrza. Jak już wspomniano, intensywnym nadzorem objęte zostaną zakłady przemysłowe wyszczególnione na "Liście 80", szczególnie uciążliwe dla środowiska.

Dyrektywy UE określają konieczność sukcesywnego wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Poza opracowaniem dotyczącym zasobów biomasy na Śląsku (GIG w Katowicach), oceną możliwości wykorzystania energii wód w ciekach oraz częściowo badaniami mającymi określić możliwości wykorzystania energii geotermalnej na Podbeskidziu - brak jest opracowań określających potencjalne możliwości w tej dziedzinie.
Zgodnie z Prawem Energetycznym gminy zobowiązane są do opracowania i wdrażania planów zaopatrzenia w energię. Dokument ten winien określić rozwiązania w tym przedmiocie na obszarze gminy z uwzględnieniem zasad ochrony środowiska. Część gmin nie posiada jednak takiego planu, co nie sprzyja m. in. wdrażaniu optymalnych rozwiązań w zakresie rozwoju i modernizacji systemów grzewczych. Również nie wszystkie gminy posiadają opracowane programy ochrony środowiska.

6.5.3. Niska emisja

W 1999 roku opracowane zostały na zlecenie Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej "Założenia do programu ograniczenia niskiej emisji na terenie woj. śląskiego". Z przedstawionych w tym dokumencie analiz wynika, że w dużych miastach, w tym przede wszystkim w obszarze konurbacji górnośląskiej ok. 50% niskiej emisji pochodzi z ogrzewnictwa komunalnego (mieszkania, obiekty publiczne, drobne przedsiębiorstwa i zakłady usługowe). W małych miastach i gminach wiejskich udział niskiej emisji z ogrzewnictwa jest jeszcze większy i wynosi ponad 60%. Udział emisji ekwiwalentnej z transportu i komunikacji w obydwu przypadkach wynosi ok. 30%.

Ponadto, w latach 1998 - 1999 przeprowadzono na zlecenie Banku Światowego analizy w celu określenia możliwości i sposobu zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza w obszarze konurbacji górnośląskiej oraz dostosowania jakości powietrza do uregulowań UE.
Wynika z tego, że dla ograniczenia niskiej emisji należy w pierwszej kolejności podjąć działania w tych sektorach. Głównym paliwem w sektorze gospodarki komunalnej jest węgiel o różnej jakości i różnym stopniu zapopielenia i zasiarczenia). Funkcjonujące w tym sektorze stare (w przeważającej części) urządzenia grzewcze posiadają sprawność średnioroczną w granicach 50%, a lokalne kotłownie w budynkach użyteczności publicznej, warsztatach rzemieślniczych itp., około 65%. W starych, nieefektywnych urządzeniach spala się nie tylko niskiej jakości węgiel, ale także różnego typu materiały odpadowe. Sektor komunalny charakteryzują ponadto duże straty ciepła z uwagi na brak odpowiedniej izolacji ścian i stropów, a także z powodu okien o wysokim współczynniku przenikania ciepła.
Jako główne zadania w tym zakresie wymieniono konieczność ograniczenia emisji z rozproszonych źródeł (kotłów i palenisk o małej i średniej mocy) oraz środków transportu.

Zgodnie z uregulowaniami UE działalność gospodarcza w takiej dziedzinie jak transport wymaga pełnego dostosowania do wymogów ochrony środowiska. Uwzględniając powyższe, realizacja przedsięwzięć w tej dziedzinie może uzyskać wsparcie z pomocowych środków zagranicznych, w tym także przedakcesyjnych.
Mając na uwadze wyniki dotychczas przeprowadzonych badań i analiz określono cele krótkoterminowe i główne działania dla ograniczenia niskiej emisji (tabela 6.3.). Należy jednak mieć świadomość, że realizacja działań dla ograniczenia emisji komunikacyjnej będzie następowała głównie w ramach wdrażania polityki transportowej.

Tabela 6.3. Priorytet: POWIETRZE ATMOSFERYCZNE (P)

6.5.4. Emisja z energetyki zawodowej i przemysłowej oraz z procesów technologicznych

Mimo obniżenia globalnej emisji zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł przemysłowych w woj. śląskim w ostatnim dziesięcioleciu o ponad 70%, nadal wskaźniki emisji zanieczyszczeń na jednostkę produkcji oraz zużycie energii (skutkujące również emisją w źródle jej wytwarzania) odbiega od podobnych wskaźników uzyskiwanych w przemyśle państw zachodnich. Zmodernizowane zostały w części zakłady energetyki zawodowej i wydziały produkcyjne w przemyśle oraz doposażone w urządzenia ochronne. Nadal jednak 19 zakładów znajduje się na krajowej liście zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska, w tym 15 głównie z uwagi na emisję zanieczyszczeń do powietrza. Podkreślenia też wymaga, że dla osiągnięcia dalszych efektów w zakresie obniżenia emisji zanieczyszczeń ze źródeł przemysłowych konieczna będzie zmiana technologii wytwarzania, w tym wdrożenie technik "czystszej produkcji". Likwidacja zanieczyszczeń "u źródła" stanowi podstawowy kierunek preferowany w państwach stowarzyszonych w UE.
Cele i główne działania dla ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł przemysłowych określono z uwzględnieniem ustaleń polityki ekologicznej Państwa.

6.6. Priorytet: Hałas (H)

6.6.1. Wprowadzenie

Cele krótkoterminowe (do 2004 roku) i główne działania w zakresie ochrony przed hałasem zostały opracowane dla dwóch zagadnień:
- Inwentaryzacja stanu zagrożenia hałasem
- Eliminacja zagrożenia hałasem.
Omówienie każdego zagadnienia poprzedzono opisem czynników, które wpłynęły na sformułowanie celów i działań przedstawionych zbiorczo w tabeli 6.4. Ponadto w tabeli wskazano instytucje uczestniczące w realizacji poszczególnych działań.

6.6.2. Inwentaryzacja skali zagrożenia hałasem

Realizacja celu długoterminowego, którym jest zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców i środowiska poprzez jego obniżenie do poziomu obowiązujących standardów winna być poprzedzona dokładnym rozpoznaniem klimatu akustycznego nie tylko w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców, ale wszędzie tam, gdzie istnieją źródła generujące hałas o wartościach poziomu równoważnego (LAeq) przekraczających wartości dopuszczalne.
W pierwszej kolejności, rozpoznaniem klimatu akustycznego należy objąć obszar konurbacji górnośląskiej, gdzie skala zagrożenia hałasem jest największa ze względu na stopień urbanizacji i istniejącą sieć dróg oraz główne ciągi komunikacyjne (autostrada, drogi krajowe).

6.6.3. Eliminacja zagrożenia hałasem

Dokładne rozpoznanie stanu narażenia na hałas jest podstawą podjęcia działań zmierzających do eliminacji lub minimalizacji tego typu zagrożeń. Niemniej jednak, już na podstawie dotychczasowych badań hałasu prowadzonych przy wytypowanych ulicach, pełniących ważną rolę w układzie komunikacyjnym poszczególnych miast, można uznać wartości poziomu równoważnego za ponadnormatywne i kwalifikujące klimat akustyczny miast jako uciążliwy dla mieszkańców. Są to zarówno działania dotyczące usprawnienia ruchu drogowego jak i budowa ekranów przeciwakustycznych oraz kontrola jednostek emitujących hałas i egzekwowanie przestrzegania dopuszczalnego poziomu hałasu w środowisku.

6.7. Priorytet: Tereny poprzemysłowe (TP)

Realizacja długoterminowego celu, jakim jest przekształcenie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych województwa śląskiego wymaga rzetelnej inwentaryzacji tych terenów wraz ze wstępną oceną typologiczną. Inwentaryzację należy rozpocząć od analizy wszystkich dotychczasowych opracowań w tym zakresie, a następnie dokonać koniecznych uzupełnień i przygotować dokumenty (mapy) w systemie GIS, tak aby graficznie zinterpretować skalę problemu.

Cel krótkoterminowy oraz główne działania do 2004 roku w zakresie zagadnienia terenów poprzemysłowych przedstawiono w tabeli 6.5.

Tabela 6.4. Priorytet: HAŁAS (H)

Tabela 6.5. Priorytet: TERENY POPRZEMYSŁOWE (TP)

6.8. System obszarów chronionych (OCh)

Cele krótkoterminowe i główne działania do 2004 roku w zakresie ochrony przyrody (tabela 6.6.) określono dla następujących zagadnień:
- ochrona istniejącej sieci obszarów chronionych i rozwój systemu obszarów chronionych
- ochrona gatunkowa zwierząt i roślin
- ochrona lasów
- edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody.
Cele sformułowane dla powyższych zagadnień są ukierunkowane na rozwój wojewódzkiego systemu obszarów chronionych, spójnego z systemem krajowym oraz z założeniami sieci NATURA 2000 oraz na zwiększenie lesistości województwa i restytucję zdegradowanych terenów leśnych.

6.9. Zasoby kopalin (ZK)

Cele krótkoterminowe i główne działania do 2004 roku zostały zdefiniowane dla następujących zagadnień:
- zabezpieczenie surowcowe rozwoju gospodarczego woj. śląskiego
- ochrona zasobów surowców mineralnych
- ochrona wód leczniczych, mineralnych, termalnych i solanek,
i przedstawiono je w tabeli 6.7.

6.10. Gleby użytkowane rolniczo (GL)

Prowadzona przez wiele lat w województwie śląskim, zwłaszcza na obszarze konurbacji górnośląskiej, działalność przemysłowa doprowadziła do znacznych przekształceń w środowisku glebowym.
Ochrona gleb użytkowanych rolniczo powinna polegać przede wszystkim na ograniczeniu zakresu zagospodarowywania gleb w sposób, który nie odpowiada ich przyrodniczym walorom (np. przeznaczanie gruntów ornych na różnego rodzaju inwestycje), i zwiększeniu skali przywracania wartości użytkowej glebom, które na skutek oddziaływania różnych czynników uległy degradacji oraz ograniczaniu procesu degradacji gleb spowodowanej imisją zanieczyszczeń, a także erozją oraz niewłaściwą agrotechniką. W horyzoncie krótkookresowym ważne będą m.in. takie działania jak upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej, ujętych w "Kodeksie dobrej praktyki rolniczej" i przestrzeganie przepisów dotyczących zasad racjonalnego stosowania nawozów oraz ich przechowywania.
Cele krótkoterminowe i główne działania do 2004 roku w zakresie ochrony gleb użytkowanych rolniczo przedstawiono w tabeli 6.8.

6.11. Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące (PR)

Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne może występować wszędzie: w domu, miejscu pracy i wypoczynku. W ujęciu ustawy o ochronie środowiska stanowi ono uciążliwość dla środowiska. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie mają urządzenia radiokomunikacji; stacje nadawcze radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, które emitują do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości w postaci fal o częstotliwości od 0,1 do 300 Hz i mikrofal od 300 do 300 000 Hz. Zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym są regulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi.
Ogólne zasady ochrony środowiska przed promieniowaniem mówią, że źródła promieniowania mogą być używane wyłącznie pod warunkiem zapewnienia należytej ochrony przed ich szkodliwym oddziaływaniem na ludzi i środowisko.

Cele krótkoterminowe i główne działania do 2004 roku w zakresie ochrony przed promieniowaniem niejonizującym podano w tabeli 6.9.

Tabela 6.6. SYSTEM OBSZARÓW CHRONIONYCH (OCh)

Tabela 6.7. ZASOBY KOPALIN (ZK)

Tabela 6.8. GLEBY UŻYTKOWANE ROLNICZO (GL)

6.12. Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące (PR)

Cele krótkoterminowe i główne działania do 2004 roku w zakresie ochrony przed promieniowaniem niejonizującym podano w tabeli 6.9.

6.13. Zapobieganie awariom przemysłowym (AWP)

Realizacja celu długoterminowego, jakim jest eliminowanie i zmniejszanie skutków dla środowiska z tytułu awarii przemysłowych będzie realizowana poprzez działania wynikające z zapisów w "Prawie ochrony środowiska", gdzie szczegółowo zostały zdefiniowane terminy ich wykonania. Również niezmiernie ważne jest opracowanie programu informowania społeczeństwa o skutkach ewentualnych awarii przemysłowych, w tym związanych z transportem substancji niebezpiecznych oraz edukacji w tym zakresie, obejmującego działania na szczeblu lokalnym, regionalnym i centralnym.

Cele krótkoterminowe i główne działania do 2004 roku w zakresie awarii przemysłowych przedstawiono w tabeli 6.10.

Tabela 6.9. ELEKTROMAGNETYCZNE PROMIENIOWANIE NIEJONIZUJĄCE (PR)

Tabela 6.10. ZAPOBIEGANIE AWARIOM PRZEMYSŁOWYM (AWP)