I OPIS SYTUACJI SPO�ECZNO-EKONOMICZNEJ WOJEW�DZTWA �L�SKIEGO.

2. Sektor produkcyjny.

Podstaw� uprzemys�owienia regionu jest bogata i r�norodna baza surowcowa. Region dysponuje licznymi zasobami surowc�w mineralnych, kt�re s� podstaw� najsilniej rozwini�tego przemys�u wydobywczego. Jest to najbardziej uprzemys�owionych region Polski. Tu znajduje si� najwi�ksza koncentracja przemys�u w Polsce, bazuj�ca na miejscowych bogatych z�o�ach w�gla kamiennego oraz rud cynku i o�owiu. Obejmuje ona kilkadziesi�t �ci�le ze sob� powi�zanych o�rodk�w przemys�owych, w�r�d kt�rych najwi�ksze to Katowice, Bytom, Gliwice, Zabrze, Chorz�w, Sosnowiec, Ruda �l�ska, Rybnik, Jastrz�bie-Zdr�j, Jaworzno, Bielsko-Bia�a, Cz�stochowa. O znaczeniu na gospodarczej mapie kraju �wiadczy fakt, �e wytwarza ono 13,7% produktu krajowego brutto (2 miejsce w kraju po wojew�dztwie mazowieckim - 20,5 %) i 17,3% krajowej produkcji przemys�owej.

Podstawowe znaczenie ma g�rnictwo w�gla kamiennego, metalurgia �elaza, cynku i o�owiu, energetyka oraz przemys� elektromaszynowy, spo�ywczy i chemiczny, w ostatnim okresie r�wnie� przemys� motoryzacyjny (samochodowy). Przemys�owy charakter wojew�dztwa ukszta�towa� si� w drugiej po�owie dziewi�tnastego wieku, w wyniku rozwoju na tym obszarze g�rnictwa w�gla kamiennego i hutnictwa. Po drugiej wojnie �wiatowej szeroko zakrojona industrializacja doprowadzi�a do tego, �e region sta� si� gospodarczym o�rodkiem i zapleczem surowcowym kraju. G��wnym o�rodkiem przemys�owym jest G�rno�l�ski Okr�g Przemys�owy (skupiaj�cy na obszarze oko�o 1.200 km2 a� 14 miast), w kt�rym rozwin�o si� g�rnictwo w�gla kamiennego, hutnictwo �elaza, cynku i o�owiu, przemys� elektromaszynowy, chemiczny, mineralny. Nieco s�abiej rozwini�ty jest przemys� spo�ywczy, lekki i drzewno-papierniczy. Wyra�na dominacja sektora surowcowego w gospodarce tego najwa�niejszego o�rodka przemys�owego w Polsce, odbi�a si� negatywnie w procesie transformacji.

Zachodz�ce w ostatnich latach zmiany w gospodarce s� wielk� nadziej� dla mieszka�c�w regionu i kraju. W wojew�dztwie skupia si� bowiem po�owa wszystkich problem�w zwi�zanych z restrukturyzacj� wielkiego przemys�u. Tu produkuje si� prawie 92 % polskiego w�gla, 65 % wyrob�w walcowanych,, 42% koksu, 69% stali surowej, 21% energii elektrycznej, 19 % maszyn pralniczych i 84% samochod�w og�lnego przeznaczenia. Od kilku lat obserwuje si� systematyczne, cho� nie na miar� potrzeb i oczekiwa� zmiany w strukturze gospodarki wojew�dztwa. Stopniowo maleje udzia� przemys�u w og�lnych przychodach ze sprzeda�y, wzrasta pozycja innych dzia��w gospodarki. W ca�ym przemy�le zmniejsza si� udzia� g�rnictwa, hutnictwa, koksownictwa, bran� do niedawna dominuj�cych w gospodarce wojew�dztwa, wzrasta pozycja przemys�u elektromaszynowego, energetyki, ciep�ownictwa, a najszybciej przemys�u spo�ywczego i motoryzacyjnego (region jest najwa�niejszym w kraju producentem samochod�w).
Ponad po�owa (56%) przychod�w ze sprzeda�y wyrob�w i us�ug w sektorze przedsi�biorstw pochodzi z sektora prywatnego. Sektor prywatny wzmacnia swoja pozycj� cho� jego rozw�j jest ni�szy ni� w pozosta�ych regionach kraju. W sektorze tym zatrudnienie wzros�o do 63,3% pracuj�cych og�em w gospodarce regionu.

W gospodarce wojew�dztwa w 2002 r. zatrudnionych by�o 1.536,7 tys. os�b, z tego w sektorze publicznym 36,7% zatrudnionych, w prywatnym 63,3% (�rednia krajowa 71,3%). Wed�ug struktury dzia�owej najwi�kszy odsetek zatrudnionych og�em pracuje w us�ugach tj. oko�o 52%, w tym rynkowych 36%, nast�pnie w przemy�le i budownictwie 36% (595,5 tys. os�b) i pozosta�e 12% w rolnictwie i le�nictwie.

2.1. Og�lna charakterystyka struktury gospodarczej - procesy restrukturyzacji przemys�u tradycyjnego i zr�nicowanie dzia�alno�ci gospodarczej.

Wojew�dztwo �l�skie jest regionem specyficznym, jednym z najbardziej problemowych obszar�w w kraju. Na terenie wojew�dztwa �l�skiego skoncentrowany jest powa�ny potencja� przemys�owy kraju. Zlokalizowanych jest tutaj 41 czynnych kopalni w�gla kamiennego, zatrudniaj�cych oko�o 141,0 tys. os�b, 21 hut i zak�ad�w hutniczych, 21 elektrowni i elektrociep�owni przemys�owych oraz 22 elektrownie i elektrociep�ownie zawodowe.

Od blisko p� wieku by�o zapleczem przemys�owym kraju. Rozbudowa g�rnictwa w�gla kamiennego, hutnictwa i energetyki dokonywa�a si� kosztem innych dziedzin gospodarki, potrzeb cywilizacyjnych i kulturowych jego mieszka�c�w. Niedoinwestowanie regionu przyczyni�o si� do zaistnienia przestarza�ej i nadmiernie przeci��onej infrastruktury technicznej.

W strukturze bran�owej przemys�u po g�rnictwie w�gla kamiennego dominuj�cym sektorem jest hutnictwo. Zmiany zwi�zane z restrukturyzacj� gospodarki regionu spowodowa�y, �e coraz szybciej rozwijaj� si� nowoczesne, przysz�o�ciowe ga��zie, takie jak: elektronika, przemys� samochodowy, przetw�rstwo spo�ywcze.

Gospodarka wojew�dztwa �l�skiego jest strukturalnie zr�nicowana. Region to nie tylko wysoko uprzemys�owione tereny (katowicka aglomeracja przemys�owa), ale r�wnie� tereny rolnicze i turystyczne do jakich zalicza si� obszary po�o�one w p�nocnej i po�udniowej cz�ci wojew�dztwa.

Transformacja gospodarki poci�ga za sob� restrukturyzacj� g�rnictwa i przemys��w tradycyjnych. Bior�c pod uwag� liczb� miejsc pracy mo�na stwierdzi�, �e region najbardziej ze wszystkich wojew�dztw odczuwa przemiany gospodarcze. Na czo�o dzia�a� naprawczych wysuwa si� restrukturyzacja g�rnictwa w�gla kamiennego. Rozpocz�ty proces restrukturyzacji tej bran�y pozwoli� zmniejszy� zatrudnienie w latach 1999 - 2002 zatrudnienie o 23%. R�wnolegle restrukturyzowany jest ca�y kompleks paliwowo-energetyczny. Du�e efekty przynosz� pr�by zast�pienia zag��bia g�rniczego zag��biem motoryzacyjnym. W proces ten aktywnie w��cza si� kapita� zagraniczny. Niepokoj�ca jest jedynie s�aba aktywno�� drobnych przedsi�biorc�w.

Wojew�dztwo �l�skie mie�ci si� w grupie 2-3 najsilniejszych gospodarczo region�w Polski. W regionie wytwarza si� 13,7% PKB (w 2001 r.) i 17,3% krajowej produkcji przemys�owej. Pod wzgl�dem wielko�ci wytwarzanego Produktu Krajowego Brutto (PKB) wojew�dztwo �l�skie zajmuje po wojew�dztwie mazowieckim drugie miejsce w kraju, co w przeliczeniu na 1 mieszka�ca daje 21,2 tys. z�. i jest wy�szy od �redniej krajowej (19,4 tys. z�.). Jest to efektem pr�no�ci skoncentrowanego tutaj przemys�u, jak r�wnie� rozwoju sektora prywatnego i us�ug. Najwi�kszy udzia� warto�ci dodanej brutto na 1 pracuj�cego w strukturze gospodarki wojew�dztwa przypada na us�ugi rynkowe oraz przemys�.

W wojew�dztwie �l�skim utrzymuje si� wysoka liczba pracuj�cych w przemy�le i budownictwie. W 2002 r. wynosi�a ona 595,5 tys. os�b tj. 35,5% og�u pracuj�cych, w kraju wska�nik ten kszta�towa� si� na poziomie 24,4%.W sektorze us�ug regionu pracowa�o 868 tys. os�b tj. 51,9% pracuj�cych, z tego w us�ugach rynkowych 35,8% (kraj 35,9%).

W 2002 r. w gospodarce wojew�dztwa dzia�a�o 418,0 tys. podmiot�w gospodarki narodowej, w tym 285 przedsi�biorstw pa�stwowych, 22,1 tys. sp�ek prawa handlowego, z czego ponad 3.880. sp�ek z udzia�em kapita�u zagranicznego 1.275 sp�dzielni, 39,4 tys. sp�ek cywilnych, a 327,1 tys. os�b fizycznych prowadz�cych w�asn� dzia�alno�� gospodarcz�. Spo�r�d wszystkich sp�ek prawa handlowego 1.008 to sp�ki akcyjne, 18.645 sp�ki z ograniczon� odpowiedzialno�ci�, 2.308 sp�ki jawne i 65 to sp�ki komandytowe. W�r�d sp�ek prawa handlowego najwi�kszy udzia� stanowi� firmy bran�y handlu i napraw (ponad 7.841), przetw�rstwa przemys�owego, obs�ugi nieruchomo�ci, budowlane oraz po�rednictwa finansowego.

Z og�lnej liczby podmiot�w gospodarczych dzia�aj�cych w wojew�dztwie 15.622 podmiot�w zalicza si� do sektora publicznego, a 402.323 przypada na sektor prywatny (96%), w tym 3.477 to podmioty zagraniczne (0,9%). Wojew�dztwo charakteryzuje si� wysokim przyrostem liczby sp�ek z kapita�em zagranicznym, co w przeliczeniu na 10 tys. mieszka�c�w daje 8,2 podmiot�w (kraj 12,3 podmiot�w). Przytoczone wska�niki wskazuj� na wysok� atrakcyjno�� inwestycyjn� wojew�dztwa �l�skiego. Pod wzgl�dem przychod�w brutto dominuj� du�e przedsi�biorstwa w�glowe i hutnicze wpisuj�ce si� na list� czo�owych krajowych przedsi�biorstw przynosz�cych straty.

O konkurencyjno�ci decyduje nie tylko umiej�tno�� produkowania lecz r�wnie� sprzeda� czy eksport. Wojew�dztwo �l�skie generuje oko�o 16,6% krajowego eksportu oraz 9,3% ca�ego globalnego importu krajowego (w 2001 r.). Pod wzgl�dem udzia�u w obrotach handlu zagranicznego region zajmuje drugie miejsce w kraju po wojew�dztwie mazowieckim odnotowuj�c jednocze�nie najwy�sze dodatnie saldo bilansu handlu zagranicznego ze wszystkich wojew�dztw zajmuj�c w tym wzgl�dzie pierwsze miejsce w kraju. Oko�o 75% obrot�w handlu zagranicznego regionu odbywa si� z krajami Unii Europejskiej.

Przekszta�cenia w�asno�ciowe ostatnich lat sprawi�y, �e na sektor prywatny przypada ponad po�owa (56%) og�lnej warto�ci przychod�w ze sprzeda�y towar�w i us�ug wytwarzanych w wojew�dztwie �l�skim. Najwi�kszy udzia� w przemy�le wytwarza przemys� wydobywczy oko�o 18%. W wymianie handlowej surowc�w eksport przewy�sza import. Struktura eksportu wojew�dztwa �l�skiego cechuje si� do�� znaczn� stabilno�ci�. Uwag� zwraca wysoki udzia� d�br surowcoch�onnych oraz kapita�och�onnych. Produkty pracoch�onne stanow� 8% warto�ci eksportu, technologicznie zaawansowane zaledwie 2%. Znikomy udzia� ga��zi nowoczesnych �wiadczy o tradycyjnej strukturze przemys�u wojew�dztwa �l�skiego. Najwi�kszy udzia� w ca�o�ci eksportu maj� paliwa i energia, kszta�tuj�ce si� �rednio na poziomie 31%, przed wyrobami przemys�u metalurgicznego (30%) oraz produktami przemys�u elektromaszynowego (21%). W strukturze importu dominuj� dobra zaopatrzeniowe (39%) warto�ci sprowadzanych towar�w. Jako stabilny mo�na okre�li� udzia� d�br inwestycyjnych. W wojew�dztwie wydatki na dobra inwestycyjne stanowi� �rednio 25% og�lnych wydatk�w ponoszonych na import. Na znacznie ni�szym poziomie 13% kszta�tuje si� �redni udzia� d�br konsumpcyjnych. W strukturze importu zwraca uwag� wysoki udzia� wyrob�w przemys�u elektromaszynowego (36%), przemys�u metalurgicznego (21%) i chemicznego (16%).

Do najwa�niejszych wyrob�w eksportowych nale��: w�giel kamienny, wyroby walcowane na gor�co, �rodki transportu samochodowego, produkty koksownictwa, wyroby przemys�u odzie�owego, wyroby hutnictwa metali nie�elaznych, maszyny i urz�dzenia energetyczne. W�r�d d�br importowych, kt�re przynosz� najwi�kszy deficyt zwracaj� uwag� surowce oraz dobra inwestycyjne dla tradycyjnych sektor�w przemys�u. Najwi�kszym ujemnym saldem w handlu zagranicznym charakteryzuj� si� nast�puj�ce grupy towarowe: surowce hutnicze, wyroby z tworzyw sztucznych, maszyny i urz�dzenia energetyczne, wyroby farmaceutyczne, wyroby przemys�u bawe�nianego, systemy komputerowe, urz�dzenia elektronicznej techniki komputerowej.

Wyroby i us�ugi eksportowane s� do ponad 100 kraj�w �wiata. Po�owa towar�w eksportowanych przez wojew�dztwo trafia do kraj�w UE. G��wnymi partnerami gospodarczymi regionu s� Niemcy a w�r�d pa�stw Europy �rodkowej i Wschodniej - Ukraina. Najwa�niejszym rynkiem zbytu dla firm zlokalizowanych na terenie wojew�dztwa �l�skiego s� Niemcy, do kt�rych trafia 25% eksportu wojew�dztwa. Kolejnymi partnerami z punktu widzenia wielko�ci sprzeda�y s� W�ochy (13%), Czechy (6%), Wielka Brytania (5%). Najwa�niejszym rynkiem, z kt�rego importuj� firmy zlokalizowane na terenie wojew�dztwa s� W�ochy (23%), Niemcy (22%), Czechy (6%), Francja (4%). Firmy z udzia�em kapita�u zagranicznego odgrywaj� coraz wi�ksz� rol� w generowaniu obrot�w handlowych wojew�dztwa �l�skiego. Ich udzia� w eksporcie kszta�tuje si� na poziomie 40%, w imporcie wska�nik udzia�u przedsi�biorstw zagranicznych jest wy�szy i wynosi oko�o 50%. Na eksport wysy�ane s� g��wnie produkty przemys�u ci�kiego i maszynowego tj. w�giel kamienny i jego pochodne, p�produkty walcowane, pojazdy samochodowe, konstrukcje stalowe i metale nie�elazne. Do kraj�w Europy �rodkowej i Wschodniej kieruje si� 22,5% eksportu. Podstawowym artyku�em eksportowym pozostaje w�giel kamienny (17% warto�ci eksportu wojew�dztwa). "W�GLOKOKS" S.A. w Katowicach, g��wna firma eksportuj�ca w�giel plasuje si� od wielu lat na czwartym miejscu list najwi�kszych krajowych eksporter�w. Pierwszym na li�cie eksporter�w jest "FIAT AUTO POLAND" S.A. z siedzib� w Bielsku-Bia�ej, si�dmym "OPEL POLSKA" sp. z o. o. w Gliwicach, dziesi�tym "ISUZU MOTORS POLSKA" Sp. z o.o. w Tychach. W czo��wce znajduj� si� r�wnie� HUTA "KATOWICE" (12 miejsce), "POLSKI KOKS" S.A. (17 miejsce) i "STALEXPORT" S.A. (23 miejsce).

Do tradycyjnie ukszta�towanych ga��zi przemys�u regionu zalicza si� g�rnictwo w�gla kamiennego i hutnictwo, przechodz�ce obecnie g��boki proces restrukturyzacji, zwi�zany z obni�eniem zdolno�ci mocy produkcyjnych oraz znacznym zmniejszeniem zatrudnienia. Oba te zjawiska uznawane s� obecnie za najwi�ksze problemy regionu. Pracownicy g�rnictwa stanowi� ponad 30% zatrudnionych w przemy�le wojew�dztwa, natomiast 9%wszystkich pracuj�cych os�b regionu. Od 1990 roku systematycznie maleje liczba zatrudnionych co zwi�zane jest z restrukturyzacj� tej bran�y. Realizowany w wojew�dztwie w latach 1998-2002 rz�dowy program restrukturyzacji przemys�u w�gla kamiennego zak�ada� obni�enie wydobycia w�gla w 2002 r. do wysoko�ci 100 mln ton oraz zmniejszenie zatrudnienia ze 146,0 tys. os�b w 2000 r. do poziomu 128,3 tys. os�b w roku 2002. Na koniec roku 2002 stan zatrudnienia wynosi� jednak 140,7 tys. os�b. W regionie zlokalizowany jest nadal ogromy potencja� przemys�owy (kopalnie, huty, elektrownie, itp.). W przewa�aj�cej wi�kszo�ci przedsi�biorstwa te charakteryzuj� si� przestarza�ym parkiem technologicznym oraz wysok� materia�o i energoch�onno�ci�.

Na bazie przemys�u wydobywczego rozwin�y si� bran�e zwi�zane z jego obs�ug�, przede wszystkim nowoczesny przemys� maszynowy dysponuj�cy odpowiednim parkiem oraz do�wiadczon� kadr� pracownicz�. Po trudno�ciach transformacji na pocz�tku lat dziewi��dziesi�tych przemys� ten zaistnia� na wielu rynkach zagranicznych i stanowi dzi� wa�ny element gospodarczego krajobrazu wojew�dztwa.
Przemys� przetw�rczy wojew�dztwa �l�skiego zatrudnia 265,6 tys. os�b. Przemys� elektromaszynowy zatrudniaj�cy oko�o 48,5 tys. os�b to jedna z najlepiej rozwini�tych bran� regionu �l�skiego, chocia� zdominowana jest przez produkcj� maszyn i urz�dze� dla przemys�u. Ostatnie lata wymusi�y jednak dynamiczny rozw�j przemys�u precyzyjnego i elektronicznego, kt�re to bran�e s� inkubatorami nowoczesnych technologii. Do najbardziej znanych firm nale��: "FAMUR" w Katowicach (produkcja maszyn i urz�dze� g�rniczych), "HEG MEFTA" w Miko�owie (produkcja transformator�w), "METALCHEM" w Gliwicach (produkcja aparatury kontrolno-pomiarowej), "RAFAKO" w Raciborzu (produkcja kot��w przemys�owych), "ZGODA" w �wi�toch�owicach (produkcja silnik�w okr�towych), "GZUT" w Gliwicach (pompy okr�towe i d�wigi).

Przemys� budowlany tworzy oko�o 43,8 tys. firm, z kt�rych a� po�owa to niewielkie zak�ady nastawione na roboty budowlane, przy czym zdecydowanie wi�kszo�� (90%) to mikroprzedsi�biorstwa zatrudniaj�ce mniej ni� 5 pracownik�w. Og�em w bran�y zatrudnionych jest oko�o 70 tys. os�b, z tego 93,2% w sektorze prywatnym. Wojew�dztwo �l�skie to ch�onny rynek materia��w i us�ug budowlanych. Najbardziej dynamicznie rozwijaj�c� si� grup� odbiorc�w s� w�a�ciciele obiekt�w przeznaczonych do prowadzenia dzia�alno�ci gospodarczej.

Wojew�dztwo �l�skie to r�wnie� olbrzymi rynek konsumencki, przy czym wi�kszo�� towar�w �ywno�ciowych sprowadzana jest z innych region�w kraju lub z zagranicy. Z przemys�em rolno-spo�ywczym zwi�zanych jest 38,7 tys. zatrudnionych zajmuj�cych si� produkcj� artyku��w spo�ywczych i napoj�w (w sektorze prywatnym 37,6 tys. os�b tj. 97,2% zatrudnionych w bran�y). Wi�kszo�� firm tej bran�y nastawiona jest na przetw�rstwo mi�sa, produkcj� napoj�w i wyrob�w mleczarskich.
W przemy�le metalurgicznym dzia�a oko�o 120 firm zwi�zanych z hutnictwem �elaza i metali nie�elaznych, w tym 21 hut i zak�ad�w hutniczych. Wytwarzaj� one mi�dzy innymi 69,4% krajowej produkcji stali surowej i 65,0% wyrob�w walcowanych. Z sektorem tym zwi�zanych jest 61,5 tys. pracownik�w. W ostatnich latach przemys� ten przechodzi g��boki proces restrukturyzacji, unowocze�niane s� technologie i stale zmniejsza si� zatrudnienie.

Z bran�� energetyczn� zwi�zanych jest oko�o 26,3 tys. os�b. Wojew�dztwo jest najwi�kszym producentem (21% produkcji krajowej) i konsumentem energii elektrycznej. Regionalna infrastruktura elektroenergetyczna wchodzi w sk�ad krajowego systemu energetycznego. Usytuowanych jest tutaj 21elektrowni i elektrociep�owni przemys�owych 22 elektrownie i elektrociep�ownie zawodowe.
Wprowadzenie gospodarki rynkowej w pe�ni ujawni�o nierentowno�� wielu kopal� oraz innych przedsi�biorstw a tak�e ich zacofanie technologiczne. Obecnie region ten powoli ale konsekwentnie wychodzi z gospodarczej zapa�ci. Na czo�o dzia�a� naprawczych wysuwa si� restrukturyzacja g�rnictwa w�gla kamiennego. W 2002 r. wydobycie w�gla wynosi�o 110 mln ton a przychody ze sprzeda�y stanowi�y 16,7% sprzeda�y produkcji przemys�owej og�em. Ze wzgl�du na coraz mniej korzystne warunki eksploatacji i zwi�zan� z tym nierentowno�� kopal� spada wydobycie w�gla kamiennego.
G�rnictwo w�gla kamiennego oraz hutnictwo �elaza i stali poddawane s� g��bokim procesom restrukturyzacji. Efektem restrukturyzacji g�rnictwa s� zasadnicze zmiany formy w�asno�ci i struktury zarz�dzania kopal�. Od 1990 r. trwa proces restrukturyzacji tej bran�y, co pozwoli�o zmniejszy� zatrudnienie w g�rnictwie o 30% oraz zapewni�o popraw� efektywno�ci kopal�. Dokonano przekszta�cenia 63 kopal�. Wprowadzono nowoczesne struktury zarz�dzania. W tym celu powo�ano 6 sp�ek w�glowych dzia�aj�cych w formie koncernu oraz jedn� w formie holdingu, s� to: Katowicki Holding W�glowy S.A. (9 samodzielnych kopal�), Bytomska Sp�ka W�glowa S.A.(12 kopal�), Gliwicka Sp�ka W�glowa S.A. (7 kopal�), Jastrz�bska Sp�ka W�glowa S.A. (7 kopal�), Nadwi�la�ska Sp�ka W�glowa S.A (8 kopa�), Rudzka Sp�ka W�glowa S.A (8 kopa�) i Rybnicka Sp�ka W�glowa S.A (7 kopal�). Pozosta�e kopalnie posiadaj� specjalny status i podlegaj� bezpo�rednio administracji centralnej (Sp�ki Skarbu Pa�stwa). Dalsze s�abe wyniki ekonomiczne tej bran�y wymusi�y opracowanie kolejnego programu restrukturyzacji g�rnictwa w�gla kamiennego w Polsce na lata 2003-2006, kt�rego celem jest poprawa rentowno�ci i zmniejszenie zaleg�ych zobowi�za� ca�ego sektora, zapewnienie regularnych p�atno�ci, w tym docelowo op�at ekologicznych oraz �agodzenie skutk�w dotychczasowej i planowanej restrukturyzacji zatrudnienia. W planowanym okresie przewiduje si� zmniejszenie poziomu zatrudnienia o 27,2 tys. os�b przy r�wnoczesnym zatrudnieniu nowych 2,4 tys. os�b. Program zak�ada� odej�cie z sektora w 2003 r. 8,1 tys. os�b, jak r�wnie� zmniejszenie zdolno�ci produkcyjnej kopal� o 12,7 mln ton. Wynika� to b�dzie z decyzji o likwidacji kopal�, zapocz�tkowuj�cej realizacj� Programu. W efekcie podj�tych dzia�a� wydobycie w�gla w 2006 roku wyniesie 88,8 mln ton przy poziomie zatrudnienia - 114,2 tys. os�b. Z obecnych siedmiu sp�ek w�glowych pozostan� dwie: Jastrz�bska Sp�ka W�glowa (JSW) i Katowicki Holding W�glowy (KHW), a tak�e samodzielne kopalnie: Budryk i ZG Sobieski-Jaworzno III. Na bazie pozosta�ych 5 sp�ek (z 23 kopal�) utworzona zosta�a Kompania W�glowa S.A. Zak�ada si�, �e 7 kopal� o najgorszych wynikach ekonomicznych (5 z Kompanii W�glowej i po jednej z KHW i JSW) postawionych zostanie w stan likwidacji i przekazanych do Sp�ki Restrukturyzacji Kopal� S.A.

Restrukturyzacji poddano tak�e zaplecze produkcyjne kopal� tj. oddzia�y remontowo-budowlane, gospodarcze, transportowe, warsztaty mechaniczne, elektryczne elektrociep�ownie i kot�ownie, zak�ady odprowadzania metanu oraz tak zwany maj�tek nieprodukcyjny obj�ty dzia�alno�ci� socjaln�.
Drugim obok g�rnictwa g��wnym przemys�em regionu jest hutnictwo. W bran�y tej znacznie szybciej dokonuj� si� przemiany restrukturyzacyjne ni� w g�rnictwie, dlatego te� przewa�aj�ca ilo�� najwi�kszych zak�ad�w tej bran�y zmieni�o swoje oblicze. Pozbyto si� urz�dze� najbardziej zanieczyszczaj�cych �rodowisko, zredukowano zatrudnienie, rozbudowano operatywne dzia�y marketingu i promocji, wprowadzono r�wnocze�nie nowe proekologiczne sposoby produkcji, co da�o widoczne efekty w postaci rentowno�ci prawie ca�ej bran�y. St�d pochodzi 69% produkcji krajowej stali surowej, 65% wyrob�w walcowanych, prawie 90 % krajowej produkcji cynku i o�owiu.

Forsowny rozw�j przemys�u ci�kiego, okaza� si� fatalny w skutkach dla innych dziedzin gospodarki, �rodowiska naturalnego i rozwoju spo�ecznego. Proces restrukturyzacji przemys�u stanowi szans� dla rozwoju regionu przy za�o�eniu zapewnienia przez rz�d wsparcia finansowego. Ostatnie lata pokaza�y jednak, �e tempo restrukturyzacji jest ni�sze od przewidywanego. G��wne przyczyny tego tkwi� w gorszej ni� przypuszczano sytuacji finansowej restrukturyzowanych zak�ad�w, wyst�powaniu przej�ciowych problem�w z wyp�at� rekompensat socjalnych dla zwalnianych pracownik�w oraz silnym oporem spo�ecznym wobec restrukturyzacji, zwi�zanym z obawami przed nasilaj�cym si� wzrostem bezrobocia.
Sytuacja taka wymaga podj�cia znacznego wysi�ku ukierunkowanego na rozw�j bada�
i nauki celem wzmocnienia potencja�u naukowego oraz rozwoju nowych rodzaj�w dzia�alno�ci. Podejmowane dzia�ania powinny zosta� oparte o wykorzystanie know-how oraz transfer nowych technologii. Strategia wojew�dztwa wskazuje rozw�j ma�ych i �rednich przedsi�biorstw oraz tworzenie odpowiedniego klimatu gospodarczego do inwestowania, w alternatywne priorytetowe ga��zie przemys�u takie jak: budownictwo, budownictwo drogowe, turystyk�, przetw�rstwo spo�ywcze. Jedn� z form pomocy na rzecz wspierania rozwoju ma�ych i �rednich przedsi�biorstw, a jednocze�nie udost�pniania im najnowocze�niejszych technologii jest utworzenie w regionie Regionalnego Centrum Innowacji Transferu Technologii, kt�rego misj� jest wspieranie innowacji i transferu technologii w celu podniesienia konkurencyjno�ci MSP oraz polepszenia dynamiki wzrostu gospodarczego wojew�dztwa �l�skiego.
Post�puj�cy proces transformacji gospodarki przejawia si� zar�wno w post�pach prywatyzacji przedsi�biorstw, zmniejszaniu si� roli sektora pa�stwowego oraz w zwi�kszaniu liczby firm z udzia�em kapita�u zagranicznego.

W wyniku procesu przekszta�ce� zmniejszy�a si� rola i znaczenie sektora publicznego. Sektor ten reprezentowany jest w wojew�dztwie przez takie dziedziny jak: g�rnictwo, hutnictwo, energetyk�, przemys� chemiczny, w wi�kszo�ci zdominowane przez jednostki nierentowne i trudne do przeprowadzenia procesu transformacji. Sektor prywatny obejmuje zazwyczaj firmy mniejsze ju� zrestrukturyzowane, maj�ce szans� osi�gn�� lepsze wyniki finansowe. W 2002 r. udzia� tego sektora (15.622 podmioty) w og�lnej liczbie dzia�aj�cych podmiot�w gospodarczych w wojew�dztwie wynosi� 3,7%. Systematycznie maleje r�wnie� liczba dzia�aj�cych przedsi�biorstw pa�stwowych.

Na 418,0 tys. zarejestrowanych w wojew�dztwie w 2002 r. podmiot�w gospodarki narodowej 285 to przedsi�biorstwa pa�stwowe (13,6%). W latach 1999-2002 og�lna liczba podmiot�w gospodarczych w wojew�dztwie �l�skim wzros�a o 12,6%. W okresie tym najbardziej dynamicznie rozwija�y si� sp�ki prawa handlowego, kt�rych liczba wzros�a o 35,4%, jednostki os�b fizycznych (11,6%). W�r�d podmiot�w sektora prywatnego, kt�rych w regionie w 2002 r. by�o 402,3 tys. co stanowi�o 96,9% wszystkich zarejestrowanych na terenie wojew�dztwa �l�skiego podmiot�w, najwi�kszy udzia� mia�y jednostki os�b fizycznych i sp�ek cywilnych 87,7% (366,5t ys.). Zaledwie 0,9% jednostek sektora prywatnego stanowi�o w�asno�� zagraniczn� (3.477 podmiot�w).

W konsekwencji tocz�cego si� na przestrzeni ostatnich dziesi�ciu lat procesu transformacji, wzros�a liczba przedsi�biorstw w sektorze prywatnym, przy jednoczesnym spadku liczby zak�ad�w pa�stwowych przynosz�cych nieustanne straty. W roku 2002 ��czna liczba zarejestrowanych podmiot�w gospodarczych wynios�a 418 tys. z czego w sektorze prywatnym dzia�a�o 402,3 tys. podmiot�w a 15,6 tys. w publicznym. Najwi�kszy udzia� utworzonych podmiot�w gospodarczych zanotowano w dziedzinach: handlu, budownictwie, us�ugach specjalizuj�cych si� w zakresie obs�ugi nieruchomo�ci, transporcie i us�ugach finansowych. Zjawiskiem niezadowalaj�cym w wojew�dztwie �l�skim jest niskie tempo prywatyzacji zak�ad�w pa�stwowych.

W latach 1990-2002 procesem przekszta�ce� w kraju obj�tych by�o 6.983 przedsi�biorstw pa�stwowych. W liczbie tej najwi�kszy udzia� (10,5%) mia�o wojew�dztwo �l�skie. Przekszta�ceniami obj�tych by�o 731 przedsi�biorstw wojew�dztwa �l�skiego, z tego 315 skomercjalizowano, 180 obj�to prywatyzacj� bezpo�redni�, w tym 172 sprywatyzowano a 236 poddano likwidacji, w tym 114 podmiot�w zosta�o zlikwidowanych.

Spo�r�d 285 przedsi�biorstw pa�stwowych znajduj�cych si� w wojew�dztwie �l�skim wg stanu na koniec 2002 r., 236 to przedsi�biorstwa dla kt�rych organem za�o�ycielskim by� wojewoda. Z liczby tej 49 podmioty obj�te by�y procesem likwidacji z przyczyn ekonomicznych, 105 w upad�o�ci, 3 sprywatyzowano, 36 obj�te zosta�y post�powaniem naprawczym.

Skal� przekszta�ce� w�asno�ciowych ilustruje wyst�powanie na terenie wojew�dztwa 3.880 podmiot�w gospodarki narodowej z udzia�em kapita�u zagranicznego. Na li�cie 264 najwa�niejszych inwestor�w zagranicznych regionu znajduj� si� inwestorzy z Niemiec, Austrii, W�och, Szwecji, Francji, Szwajcarii, Finlandii, USA i Holandii inwestuj�cy najcz�ciej w dzia�alno�� gospodarcz� i handel.

Biznes i finanse pozostaj� si�a nap�dow� ka�dej gospodarki. W wojew�dztwie wzrasta znaczenie sektora stanowi�cego otoczenie biznesu. Odbywaj� si� tu imprezy targowe zar�wno krajowe jak r�wnie� mi�dzynarodowe, dzia�aj� kluby biznesu, izby przemys�owo-handlowe i stowarzyszenia przedsi�biorc�w. Wojew�dztwo �l�skie to wa�ne finansowe i targowe centrum kraju. Dzia�aj� tu 4 centrale bankowe i oko�o 40 bank�w komercyjnych z 500 filiami i agendami, w kt�rych szczeg�ln� ofert� s� kredyty bankowe skierowane do sektora MSP (kredyty inwestycyjne i obrotowe) oraz leasing finansowy. W Katowicach ma siedzib� Bank �l�ski S.A. jeden z najwi�kszych i najlepszych polskich bank�w komercyjnych. Bardzo pr�nie dzia�aj�cym jest r�wnie� G�rno�l�ski Bank Gospodarczy w Katowicach. Wa�ne znaczenie w regionie spe�nia� zaczynaj� tworzone regionalne fundusze por�cze� kredytowych dla MSP, kt�rych zadaniem jest udzielanie por�czenia firmom wyst�puj�cym do banku o uruchomienie kredytu. Z inwestor�w zagranicznych sfer� bankowo�ci reprezentuje mi�dzy innymi GE Capital Bank z USA, Citibank, Creditanstalt Bankveren, Societe Generale, Reiffeisen Zentralbank Oesterreich AG, ABN Ambrobank, Dresdner Bank i Banko Commrrcial Portugues.

Region �l�ski jest drugim po Poznaniu miejscem wystaw i targ�w, gdzie najwi�ksz� popularno�� i znaczenie maj� Mi�dzynarodowe Targi Katowickie oraz imprezy targowe organizowane w najwi�kszej w kraju hali widowiskowo - sportowej "Spodek".

Rozw�j gospodarki uzale�niony jest nie tylko od rozwoju biznesu i finans�w, w du�ej mierze zale�y r�wnie� od nap�ywu kapita�u zagranicznego. Czynnikiem decyduj�cym o rozwoju w d�u�szym horyzoncie czasowym s� przede wszystkim inwestycje. Najbardziej kreatywne w rozwoju s� te inwestycje, kt�re w wymiarze ekonomicznym maj� wp�yw na �ywotno�� organizmu regionu, to znaczy rozwijaj� i modernizuj� infrastruktur� komunaln�, przysparzaj� nowych miejsc pracy czy wreszcie tworz� obiekty i kompleksy stymuluj�ce warunki do rozwoju kultury, nauki, opieki zdrowotnej i rekreacji.

Przemiany w strukturze przemys�owej regionu w latach dziewi��dziesi�tych umacniane by�y i s� przez inwestycje zagraniczne lokalizowane na terenie wojew�dztwa. Na obszarze wojew�dztwa zainwestowana zosta�a jedna dziesi�ta kapita�u zagranicznego sprowadzonego do Polski. Wojew�dztwo �l�skie w dalszym ci�gu uwa�ane jest za jeden z najatrakcyjniejszych region�w dla inwestor�w zagranicznych (najbardziej op�acalnym po Warszawie rynkiem inwestycyjnym). Poza Specjaln� Stref� Ekonomiczn� (zwolnienia podatkowe dla inwestor�w) do atrakcyjno�ci inwestycyjnej tego regionu zaliczy� nale�y: po�o�enie geograficzne, olbrzymi rynek zbytu, du�e zaplecze surowcowe, dobrze rozwini�ta infrastruktura przemys�owa, rynkowa i transportowa, wysoko wykwalifikowana kadra pracownicza, uzbrojenie terenu, liczne w pasie nadgranicznym przej�cia graniczne oraz blisko�� lotniska o znaczeniu mi�dzynarodowym. Na przyci�ganie inwestor�w zagranicznych ogromny wp�yw ma r�wnie� fakt, �e region ten to najbardziej ch�onny w kraju rynek d�br konsumenckich i inwestycyjnych (zwi�zanych z restrukturyzacj� g�rnictwa, hutnictwa i innych ga��zi przemys�u ci�kiego), wyr�niaj�ca mieszka�c�w regionu kultura i dyscyplina pracy oraz ta�sza ni� w krajach UE si�a robocza.

Umiej�tno�� kreowania atrakcyjno�ci jest jednym z istotnych czynnik�w, kt�re mog� przyczyni� si� do wzrostu gospodarczego i zmniejszenia dysproporcji rozwoju. Nap�yw kapita�u wi��e si� z importem nowoczesnych technologii, kt�re poprzez proces dyfuzji upowszechniaj� si� w ca�ej gospodarce. Firmy zagraniczne stanowi� popyt na si�� robocz� mog� zatem przyczyni� si� do spadku bezrobocia. Znaczne inwestycje kapita�u zagranicznego wywo�uj� cz�sto lokalny wzrost inwestycyjny, poprzez lepsz� organizacj� produkcji i dojrza�o�� marketingow� oddzia�uj� na inne przedsi�biorstwa, w du�ym stopniu przyczyniaj� si� do wzrostu PKB i eksportu.

Atrakcyjne warunki inwestowania oraz otoczenie gospodarcze regionu spowodowa�y, �e decyzj� o inwestowaniu w KSSE (Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna) podj�o kilkadziesi�t przedsi�biorstw, spo�r�d kt�rych najwa�niejszymi s�: GENERAL MOTORS (Gliwice), ISUZU MOTORS (Tychy) oraz EKOCEM (Sosnowiec). Najwi�ksze dotychczasowe inwestycje zlokalizowane poza Katowick� Specjaln� Stref� Ekonomiczn� to: FIAT AUTO POLAND (Bielsko - Bia�a), PEPSICO (�ywiec), INTERNATIONALE NEDERLANDEN (Katowice) oraz PHILIPS (Bielsko - Bia�a). Do inwestycji zwi�zanych z rozwojem rynku konsument�w zaliczy� nale�y szybko rozwijaj�c� si� w wojew�dztwie sie� supermarket�w (REAL, GEANT, CARREFOUR, AUCHAN, HIT, PRAKTIKER, OBI, CASTORAMA, TESCO, HYPER NOVA).

Najwi�kszym zagranicznym inwestorem jest w�oski koncern samochodowy FIAT, kt�ry znajduje si� na drugim miejscu w Polsce pod wzgl�dem wielko�ci zainwestowanych pieni�dzy. Fabrykom FIATA w Bielsku-Bia�ej i Tychach wyr�s� konkurent w postaci koncernu ameryka�skiego GENERAL MOTORS i wybudowanej przez niemieck� odnog� ameryka�skiego olbrzyma, fabryki samochod�w Opel. Ju� dzisiaj wyje�d�a z wojew�dztwa ponad 70% produkowanych w Polsce samochod�w. Obok gigant�w warto wymieni� r�wnie� fabryki takich znacz�cych na mi�dzynarodowym rynku firm jak: ROCA (wyposa�enie �azienek), DELPHI (produkcja akcesori�w samochodowych), GULLFIBER (materia�y izolacyjne), RABEN (dzia�alno�� spedycyjna), ISUZU (wytw�rnia japo�skich silnik�w wysokopr�nych), BACOMA (wyroby spo�ywcze), HENKEL GROUP (chemia gospodarcza), HORBIN BV (produkcja piwa) czy francuski koncern SAINT GOBAIN (szk�o).

2.2. Ma�e i �rednie przedsi�biorstwa - podstawa rozwoju regionu.

W procesie przebudowy gospodarki wojew�dztwa �l�skiego rozw�j sektora MSP ma znaczenie strategiczne. Bez powstania nowych trwa�ych miejsc pracy alternatywnych do dominuj�cego przemys�u ci�kiego jego rzeczywista restrukturyzacja jest niemo�liwa.

Od kilkunastu lat zmienia si� struktura w�asno�ciowa i organizacyjna przedsi�biorstw wojew�dztwa. Przybywa ma�ych i �rednich firm prywatnych prowadz�cych r�norodn� dzia�alno�� gospodarcz�. W 2002 r. w wojew�dztwie �l�skim w sektorze prywatnym pracowa�o 973,4 tys. os�b (tj. 10,9%zatrudnienia krajowego tego sektora), co stanowi�o 63,3% pracuj�cych og�em (w kraju 71,3%). Udzia� sektora prywatnego w nak�adach inwestycyjnych realizowanych w regionie kszta�towa� si� na poziomie 65,5% i by� ni�szy od wska�nika krajowego (68,2%).

Na zarejestrowanych w kraju w 2002 r. 3.468,2 tys. podmiot�w gospodarki narodowej 196,7tys. (2,4%) to sp�ki prawa handlowego z udzia�em kapita�u zagranicznego. Z zarejestrowanych w regionie 417,9 tys. podmiot�w gospodarczych 0,9% stanowi� sp�ki z udzia�em kapita�u zagranicznego (3,9 tys. podmiot�w).
W�r�d dzia�aj�cych w regionie podmiot�w gospodarki narodowej 327,1 tys. stanowi� jednostki os�b fizycznych (78,3%), z kt�rych najwi�kszy udzia� (oko�o 71%) stanowi� firmy mikro zatrudniaj�ce do 9 os�b. Liczba ich na koniec 2002 roku wynosi�a 215 tysi�cy.

Z og�lnej liczby zarejestrowanych w wojew�dztwie podmiot�w 96,3% stanowi�y podmioty sektora prywatnego, uto�samiane z ma�ymi i �rednimi przedsi�biorstwami zatrudniaj�cymi do 250 pracownik�w. Spo�r�d nich 37,6% prowadzi�o dzia�alno�� w zakresie handlu i napraw, 12,6% obs�ug� nieruchomo�ci, 10,8% przemys�ow� dzia�alno�� produkcyjn�, 10,9% budowlan�, 8,1% transportowo-magazynow�.
Udzia� ma�ych i �rednich przedsi�biorstw w eksporcie wojew�dztwa jest niski i wynosi 30% og�lnej warto�ci eksportu (70% przypada na du�e przedsi�biorstwa dzia�aj�ce w regionie), co �wiadczy, �e w wojew�dztwie wi�kszo�� obrot�w handlu zagranicznego generowana jest przez du�e przedsi�biorstwa, w imporcie natomiast stanowi 51% i przewy�sza zakupy importowe realizowane przez du�e przedsi�biorstwa.
Sektor ma�ych i �rednich przedsi�biorstw wojew�dztwa skupia 96,3% wszystkich podmiot�w gospodarki zlokalizowanych na tym terenie, zatrudnia 59% og�u pracuj�cych w wojew�dztwie i generuje oko�o 62% obrot�w ��cznie. Instytucjami wspieraj�cymi ma�e i �rednie przedsi�biorstwa regionu s� izby gospodarcze (przemys�owo-handlowe) oraz regionalne i lokalne agencje rozwoju.

Do powstania nowych firm i rozwoju ju� istniej�cych opr�cz doskonalenia rozwi�za� prawnych i makroekonomicznych, niezb�dne jest tworzenie najbli�szego otoczenia sprzyjaj�cego rozwojowi przedsi�biorczo�ci, przygotowanie profesjonalnego personelu zajmuj�cego si� aktywizacj� gospodarcz� �rodowiska lokalnego oraz tworzenie instytucji rozwoju lokalnego.

Tworzeniu nowych ma�ych i �rednich przedsi�biorstw najbardziej sprzyjaj� sektory us�ug oko�obiznesowych, ochrony �rodowiska, nowych technologii, informatyki, turystyki oraz sektor rolno-spo�ywczy, w szczeg�lno�ci dzia�aj�ce w oparciu o nowe technologie. Coraz bardziej z�o�one otoczenie do tworzenia nowych firm ma silny wp�yw na selekcj� ma�ych i �rednich przedsi�biorstw, znacznie cz�ciej jedynie przedsi�biorstwa oferuj�ce produkty wysokiej jako�ci i posiadaj�ce dobr� sie� promocyjn� s� w stanie podo�a� rosn�cej na rynku konkurencyjno�ci. Najlepszym rozwi�zaniem na stworzenie skutecznej konkurencyjno�ci na rynku jest powstawanie nowych firm. Kondycja i perspektywy rozwojowe ma�ych i �rednich przedsi�biorstw uzale�nione s� przede wszystkim od uwarunkowa� makroekonomicznych, wielko�ci kapita�u rozwojowego oraz dost�pu do zewn�trznych �r�de� finansowania. Za podstawowy warunek d�ugofalowego rozwoju sektora MSP uzna� nale�y prowadzenie stabilnej polityki makroekonomicznej (zewn�trznej), zapewniaj�cej d�ugookresow� r�wnowag� gospodarcz�. Wsparciu temu procesowi sprzyja� powinien sp�jny i preferencyjny system po�yczek i instrument�w finansowych, stworzony na szczeblu regionalnym i krajowym oraz regulacje systemu finansowo-podatkowego. Na kondycj� ekonomiczn� i konkurencyjno�� firm maj� r�wnie� wp�yw uwarunkowania wewn�trzne (mikroekonomiczne), do kt�rych nale�� wielko�� maj�tku, zdolno�� do wdra�ania post�pu naukowo-technicznego, sprawno�� zarz�dzania przedsi�biorstwem, wiedza i przedsi�biorczo�� kadry oraz jako�� oferowanych produkt�w.

Post�puj�cy proces integracji z UE powoduje konieczno�� szybkiego dostosowania si� przedsi�biorstw do rosn�cej konkurencyjno�ci. Niezb�dne jest zatem osi�gni�cie przez sektor MSP wy�szego poziomu zdolno�ci konkurowania na rynku krajowym oraz mi�dzynarodowym. Instytucje i organizacje specjalizuj�ce si� w procesach wspierania, w tym r�wnie� w szkoleniach dotycz�cych rozwoju firm, musz� zosta� lepiej przygotowane do zmieniaj�cej si� struktury gospodarczej regionu. Nacisk po�o�y� nale�y na popraw� wsp�pracy oraz lepsze przystosowanie us�ug do nowych potrzeb ma�ych i �rednich przedsi�biorstw. W procesach restrukturyzacji przemys�u ci�kiego wojew�dztwa �l�skiego, wsparcie dla ma�ych i �rednich przedsi�biorstw stanowi jeden z kluczowych czynnik�w determinuj�cych transformacj� gospodarki w regionie. Wsparcie dla ma�ych i �rednich firm to r�wnie� jedno z kluczowych dzia�a� Unii Europejskiej na polu polityki regionalnej. Dla lepszego przygotowania regionu do funduszy strukturalnych, nacisk po�o�y� nale�y na rozwijanie partnerstwa pa�stwowo-prywatnego, kt�re powinno wyr�nia� si� prostot� i sp�jno�ci� mechanizm�w wsp�pracy mi�dzy wszystkimi partnerami zaanga�owanymi w realizacj� cel�w strategicznych, przyczyniaj�cych si� do rozwoju tego sektora.

Organizacje spo�eczne i gospodarcze, w�adze samorz�dowe oraz administracja publiczna wojew�dztwa u�wiadamiaj� sobie konieczno�� wprowadzenia zasadniczych zmian w strukturze gospodarki wojew�dztwa �l�skiego, zw�aszcza w zakresie wsparcia dla ma�ych i �rednich przedsi�biorstw. Tworzona jest sie� instytucji, pracuj�ca na rzecz rozwoju lokalnego i regionalnego. W wojew�dztwie istnieje 8 inkubator�w przedsi�biorczo�ci, 27 agencji / fundacji rozwoju lokalnego i regionalnego, 12 O�rodk�w Wspierania Przedsi�biorczo�ci, o�rodk�w doradczych i o�rodk�w informacji gospodarczej. Najwa�niejszymi instytucjami wspieraj�cymi rozw�j gospodarczy w regionie s�: Fundusz G�rno�l�ski, G�rno�l�ska Agencja Rozwoju Regionalnego oraz G�rno�l�ska Agencja Przekszta�ce� Przedsi�biorstw. W wojew�dztwie funkcjonuje r�wnie� kilka instytucji wyspecjalizowanych takich jak G�rno�l�ska Agencja Poszanowania Energii, G�rno�l�ska Agencja Budownictwa czy Mi�dzynarodowe Targi Katowickie. Aktywnych jest 14 instytucji finansowych, takich jak Fundusze Po�yczkowo-Por�czyniowe i Fundusze Venture Capital. Istotn� rol� na terenie wojew�dztwa odgrywaj� organizacje gospodarcze, zw�aszcza Izba Rzemie�lnicza oraz Ma�ej i �redniej Przedsi�biorczo�ci, 15 Izb Przemys�owo-Handlowych oraz G�rno�l�skie Towarzystwo Gospodarcze.

2.3. Handel i gastronomia.

Sie� handlowa wojew�dztwa �l�skiego to 52,2 tys. sklep�w oraz innych punkt�w sprzeda�y detalicznej o powierzchni 4.30,1 tys. m2 (zatrudniaj�cych 144,3 tys. os�b), 1.312 plac�wek gastronomicznych, 216 targowisk sta�ych oraz 984 stacji paliw (z tego 957 prywatnych).

Z og�lnej liczby sklep�w i punkt�w sprzeda�y detalicznej 99,7% przypada na sektor prywatny (55,1 tys.) a jedynie 0,3 % na sektor publiczny (185 plac�wek zatrudniaj�ce 343 tys. os�b). W bran�y og�lnospo�ywczej dzia�a 17,3 tys. plac�wek (tj. 32% sieci sklepowej), odzie�owej 3,8 tys. (6,9%), pojazd�w mechanicznych 2.1 tys. (3,6%), mi�snej 1,9 tys. (3,4%), kosmetycznej 709 (1,3%), warzywno-owocowej 380 (0,7%). ��czna warto�� sprzeda�y detalicznej w 2002 r. wynosi�a 12.559,4 mln z�., z czego 98% przypada�o na sektor prywatny a tylko 2% dotyczy�a sektora publicznego. W 2002r. sprzeda� detaliczna na 1 mieszka�ca w regionie wynosi�a 2,6 tys. z�. Sprzeda� detaliczna towar�w w przedsi�biorstwach handlowych wynosi�a 71,9% sprzeda�y detalicznej og�em.

Spo�r�d wszystkich sklep�w dzia�aj�cych na terenie wojew�dztwa 14 plac�wek stanowi� domy towarowe o powierzchni 64,0 tys. m2, 59 domy handlowe (60,5 tys. m2), 281 to supermarkety o powierzchni 198,7 tys. m2, 39 hipermarkety (powierzchnia 347,2 tys. m2, 1.973 to sklepy specjalistyczne, a 909 to sklepy powszechne (159,8 tys. m2).

Sie� gastronomiczna wojew�dztwa to 1.312 plac�wek (w tym 278 restauracji i 355 bar�w). Na sektor prywatny przypada 63% sieci gastronomicznej regionu (822 plac�wek), w sektorze publicznym dzia�alno�� prowadzi 490 plac�wek to jest 37% sieci plac�wek gastronomicznych wojew�dztwa.

Powierzchnia sk�adowa magazyn�w zlokalizowanych w regionie wynosi 5.431,5 tys. m2. Sk�ada si� na ni� 5.617 obiekt�w, z czego na sektor prywatny przypada 95% sieci sk�adowej wojew�dztwa. Pojawienie si� supermarket�w i wielkich centr�w handlowych na obrze�ach du�ych miast wp�yn�o na przenoszenie si� dzia�alno�ci us�ugowej z centr�w aglomeracji na ich przedmie�cia.

Wojew�dztwo �l�skie to r�wnie� rynek towarowo-wystawienniczy o zasi�gu krajowym i mi�dzynarodowym. Odbywaj�ce si� tutaj co roku imprezy targowe stwarzaj� okazj� do promocji produkt�w, nawi�zywania kontakt�w handlowych oraz zawierania kontrakt�w. Do najbardziej presti�owych imprez targowych nale��: Mi�dzynarodowe Targi Ekologiczne INTERECO, Mi�dzynarodowe Targi Samochodowe AUTOSALON, Mi�dzynarodowe Targi Spo�ywcze FOODTARG, Mi�dzynarodowe Targi Budownictwa TARGBUD, Mi�dzynarodowe Targi G�rnictwa. Du�� renom� ciesz� si� Targi Techniki i Aparatury Technicznej INTERMED, Wiosenne i Jesienne Targi Ogrodnicze, Targi Opakowa� i Maszyn Pakuj�cych OPREX, Targi Techniki Aparatury Medycznej i Stomatologii EXPOMEDIA oraz Targi Narz�dzi i Obrabiarek TOOLEXPO. Organizatorem wi�kszo�ci imprez s� Mi�dzynarodowe Targi Katowickie Sp. z oo. w Katowicach.

2.4. Dzia�alno�� badawcza i rozwojowa - zabezpieczenie trwa�ej konkurencyjno�ci gospodarczej.

Du�y potencja� naukowo-badawczy (G��wny Instytut G�rnictwa, Instytut Metalurgii �elaza, Instytut Metali Nie�elaznych, Instytut Spawalnictwa) z kilkudziesi�cioma innymi plac�wkami naukowo-badawczymi, du�ymi i pr�nymi uczelniami (Uniwersytet �l�ski, Politechnika �l�ska, �l�ska Akademia Medyczna, Akademia Ekonomiczna, oddzia� PAN), powoduje, �e wojew�dztwo �l�skie staje si� jednym z najwa�niejszych o�rodk�w naukowych w kraju. Funkcja naukowo-badawcza plac�wek naukowych nastawiona jest g��wnie na zaspokojenie potrzeb przemys�u (g�rnictwo, hutnictwo, przetw�rstwo �elaza i stali oraz metali nie�elaznych, przemys� energetyczny, elektrotechniczny, chemiczny, maszynowy). Jednostki badawczo-rozwojowe prowadz� r�wnie� bardzo wa�n� dla regionu dzia�alno�� na rzecz ochrony �rodowiska i zagospodarowania odpad�w przemys�owych, zdrowia czy medycyny przemys�owej.

Na terenie wojew�dztwa �l�skiego znajduje si� 12,6% potencja�u badawczo-rozwojowego istniej�cego w Polsce. Jest to drugi co do wielko�ci po wojew�dztwie mazowieckim o�rodek badawczy kraju. Na potencja� badawczo-rozwojowy regionu sk�ada si� 97 jednostek, w tym: 40 jednostek naukowych i badawczo-rozwojowych, 46 jednostek rozwojowych i 11 szk� wy�szych.

Spo�r�d wszystkich tego rodzaju jednostek wyst�puj�cych na terenie wojew�dztwa, 40 to du�e instytuty naukowe i badawczo-rozwojowe, z tego 6 plac�wek naukowych PAN (w tym 3 instytuty naukowe) i 31 jednostki badawczo-rozwojowe, z kt�rych 13 to instytuty naukowo-badawcze, a 14 o�rodki badawczo-rozwojowe, kt�re zaznaczy�y swoj� obecno�� na polu innowacji i wdro�e� nowych technologii na �l�sku. Instytuty te zatrudniaj� 11.237 os�b, spo�r�d kt�rych 640 os�b posiada tytu� profesora, 798 os�b dr hab., 3.813osoby doktora, a 3.743 osoby tytu� zawodowy mgr, in�., lekarza i licencjata.

W jednostkach badawczo-rozwojowych wojew�dztwa �l�skiego w 2002 r. zatrudnionych by�o 7.030 pracownik�w naukowo-badawczych (9,2% zatrudnionych pracownik�w naukowo-badawczych kraju) i stawia�o region na 3 pozycji w�r�d wszystkich wojew�dztw.

Liczba pracownik�w badawczych-rozwojowych zatrudnionych w jednostkach tego typu na 1.000 os�b aktywnych zawodowo wynosi�a w wojew�dztwie 3,7 os�b (kraj 4,5 os.).

Probierzem si�y regionu s� wydatki na dzia�alno�� innowacyjn�, kt�re plasuj� wojew�dztwo �l�skie na trzecim miejscu w kraju. W 2002 r. nak�ady na dzia�alno�� badawcz� i rozwojow� w Polsce wynosi�y 4.582,7 mln z�., z tego w wojew�dztwie �l�skim kszta�towa�y si� na poziomie 342,5 mln z�., tj. 7,5% nak�ad�w krajowych og�em. Pomimo tego, �e region zajmowa� pod tym wzgl�dem trzeci� pozycj� w kraju, by�y one znacznie ni�sze od wielko�ci nak�ad�w poniesionych w wojew�dztwie mazowieckim (1.994,3 mln z�.), kt�re stanowi�y 43,5% nak�ad�w krajowych i ma�opolskim 496,5 mln z�. (10,8% udzia�u w kraju). W przeliczeniu na 1 mieszka�ca stanowi�o to 73 z� (�rednio w kraju 120 z�.), daj�c 7 pozycj� w rankingu wojew�dztw.
Wspieranie innowacyjno�ci i rozwoju przedsi�biorczo�ci w gospodarce, przez dotychczasowe jednostki naukowo-badawcze wymaga�o dostosowania ich do dynamicznie zmieniaj�cego si� otoczenia. W pierwszym okresie restrukturyzacji na pocz�tku lat dziewi��dziesi�tych wprowadzone zosta�y nowe metody zarz�dzania. Instytuty zacz�y ukierunkowywa� si� na rosn�ce potrzeby rynku (85% ich dzia�a� dotyczy�o wdro�e� i rozwi�za� praktycznych). Szybki wzrost inicjatyw prywatnych na terenie wojew�dztwa wraz z nap�ywem kapita�u zagranicznego stanowi� istotne �r�d�o nowego dochodu, sta� si� r�wnie� motorem adaptacji bada�. Ze wzgl�du na d�ugoletni� tradycj� w zakresie bada� i rozwoju instytuty te w du�ym stopniu ukierunkowane s� bran�owo. Wi�kszo�� z nich koncentruje si� na dzia�aniach w sektorze wydobywczym, hutniczym i chemicznym, jednak w miar� otwierania si� mo�liwo�ci zwi�zanych z rozwojem nowych sektor�w zaczynaj� one coraz cz�ciej wykazywa� tendencj� do dywersyfikacji swojego pola dzia�ania. O konkurencyjno�ci gospodarki wojew�dztwa zadecyduje zdolno�� do szybkiego wprowadzania nowoczesnych rozwi�za� technologicznych, technicznych, mened�erskich i organizacyjnych.
Dla wsparcia rozwoju dzia�a� innowacyjnych w regionie istotne jest sprawne dzia�anie instytucji proinnowacyjnych (centra transferu technologii i innowacji), kt�rych zadaniem jest niesienie pomocy przedsi�biorcom w realizacji projekt�w technologicznych oraz absorpcji nowoczesnych, proekologicznych technologii, g��wnie przez sektor MSP.

Wyst�puj�ca na rynku regionalnym instytucjonalna luka w dziedzinie pobudzania proces�w innowacyjnych, spowodowa�a utworzenie w wojew�dztwie Regionalnego Centrum Innowacji i Transferu Technologii, kt�rego funkcjonowanie ma na celu popraw� konkurencyjno�ci sektora MSP w wojew�dztwie.
Dzia�ania innowacyjne wspieraj� funkcjonuj�ce w regionie instytucje szkolnictwa wy�szego, najwa�niejsze spo�r�d nich to: Politechnika �l�ska, �l�ska Akademia Medyczna jedna z najwi�kszych uczelni medycznych w Polsce, Uniwersytet �l�ski. Wa�ne miejsce w wojew�dztwie w kszta�ceniu kadry przysz�ych przedsi�biorc�w zajmuje Akademia Ekonomiczna. Celem dostosowania si� tych instytucji do potrzeb gospodarki wszystkie wy�sze uczelnie zainteresowane s� nawi�zaniem odpowiedniej wsp�pracy z podmiotami maj�cymi wp�yw na rozw�j gospodarczy regionu.

2.5. Turystyka.

Region obejmuje swym zasi�giem jedno z najbardziej atrakcyjnych przyrodniczo obszar�w po�udniowej Polski: Wy�yn� Krakowsko-Cz�stochowsk�, Pog�rze �l�skie oraz Beskid Zachodni. Region w du�ym uproszczeniu podzieli� mo�na na dwie cz�ci: przemys�ow� i turystyczn�. W ci�gu wielu lat promowania przemys�owego rozwoju wojew�dztwa, utrwalony zosta� w kraju nieprawdziwy wizerunek tego obszaru. Region znany by� jedynie jako rynek pracy, zapomniany i bez znaczenia na mapie kulturalnej kraju, nieatrakcyjny zar�wno dla os�b miejscowych jak i przyjezdnych. W nowych granicach administracyjnych wojew�dztwo �l�skie zyska�o na atrakcyjno�ci turystycznej. Cech� regionu jest jego r�norodno�� oraz ogromny jak dot�d niewykorzystany potencja� kulturowy, krajobrazowy oraz przyrodniczy. O urodzie, niezwyk�o�ci i unikalno�ci teren�w turystycznych stanowi g��wnie urozmaicona rze�ba terenu. Walory turystyczne regionu obni�a jednak znaczna degradacja �rodowiska. Dochodow� now� dziedzin� aktywno�ci gospodarczej wojew�dztwa staje si� turystyka. Potencja� regionu sprawia, �e jest to miejsce do rozwoju turystyki tranzytowej, gospodarczej, kulturalnej, rekreacyjno-turystycznej oraz agroturystyki s�abo rozwini�tej jeszcze w wojew�dztwie.

Wojew�dztwo �l�skie w 2002 r. odwiedzi�o oko�o 7,5 mln os�b, z tego na turystyk� krajow� przypada�o 86% zwiedzaj�cych. Podobnie jak w kraju nast�pi� spadek ruchu turystycznego. Pod wzgl�dem liczby turyst�w zagranicznych odwiedzaj�cych region (1,1 mln os�b) znalaz�o si� na 12 miejscu spo�r�d wojew�dztw w kraju. Z turyst�w zagranicznych przybywaj�cych do regionu najliczniejsz� grup� stanowi� Niemcy, Ukrai�cy, W�osi, Francuzi, Brytyjczycy, Amerykanie i Rosjanie.

Potencja� turystyczny posiadaj� r�wnie� obszary wiejskie wojew�dztwa. Tereny te ciesz� si� coraz wi�ksz� popularno�ci� w�r�d turyst�w odwiedzaj�cych wojew�dztwo. Mo�liwo�ci turystyczne regionu nie s� jednak w pe�ni wykorzystywane. Walory przyrodnicze zar�wno tradycyjnych obszar�w turystycznych takich jak Beskidy (pasmo w po�udniowej cz�ci wojew�dztwa z licznymi przej�ciami granicznymi) czy Jura Krakowsko-Cz�stochowska (unikalny w Europie rezerwat przyrody z okresu jury), tworz� po temu znakomite warunki. Atrakcyjno�� tej okolicy podnosz� ruiny zamk�w i stra�nic piastowskich "orle gniazda" z zamkiem w Ogrodzie�cu oraz pi�knie po�o�one kompleksy pa�acowo-parkowe z najwi�kszym o�rodkiem w Pilicy. Potrzebna jest tylko rozbudowa infrastruktury wypoczynkowo-turystycznej i zakrojona na szerok� skal� promocja regionu.

Turystyczny charakter Beskidu �l�skiego tworz� g�ry i zbiorniki wodne stwarzaj�c bardzo dobre warunki do wypoczynku i rekreacji w r�nych formach (turystyka g�rska i narciarska). Obszar ten poszczyci� si� mo�e rozwini�t� baz� turystyczn� dysponuj�c� 29,6 tys. miejsc noclegowych. Wi�kszo�� z nich skupiona jest w najwi�kszych beskidzkich centrach wypoczynkowych: Ustro�, Wis�a, Szczyrk.

Stopie� rozwoju turystyki odzwierciedla zmieniaj�ca si� na korzy�� oferta noclegowa, maleje ilo�� obiekt�w zakwaterowania zbiorowego, wzros�a liczba hoteli i o�rodk�w szkoleniowo-wypoczynkowych.
Baz� turystyczn� wojew�dztwa �l�skiego stanowi 378 obiekt�w noclegowych Na baz� turystyczn� sk�ada si� 75 hoteli (7.743 miejsc), 2 motele (76 miejsc), 12 pensjonat�w (638 miejsc), 7 dom�w wycieczkowych (382 miejsc), 22 schroniska (1,116 miejsc), 68 o�rodk�w wczasowych (4.849 tys. miejsc), 40 o�rodki szkoleniowo-wypoczynkowe (3.791 miejsc), 8 p�l biwakowych na 413 miejsc oraz 118 obiekt�w wypoczynku sobotnio-niedzielnego i �wi�tecznego (8,5 tys. miejsc).

Wojew�dztwo �l�skie oferuje 30,4 tys. miejsc noclegowych. Pomimo du�ego potencja�u walor�w wypoczynkowych region posiada jedynie 15 zespo��w og�lnodost�pnych domk�w turystycznych. Liczba miejsc wypoczynkowych dla dzieci i m�odzie�y nie przekracza dw�ch tysi�cy. Wojew�dztwo mo�e poszczyci� si� za to drugim po wojew�dztwie dolno�l�skim miejscem pod wzgl�dem ilo�ci zarejestrowanych hoteli w kraju. Region znajduje si� w czo��wce wojew�dztw posiadaj�cych hotele trzygwiazdkowe (26). Spo�r�d g�rskiej bazy turystycznej wojew�dztwa 80% stanowi� miejsca ca�oroczne. Je�eli chodzi o o�rodki szkoleniowo-wypoczynkowe, to stanowi� one 96% miejsc w ofercie bazy ca�orocznej.

Skarby przyrody nie wyczerpuj� atrakcyjno�ci turystycznej tego regionu. W obr�bie wojew�dztwa �l�skiego znajduje si� r�wnie� Cz�stochowa, centrum turystyki pielgrzymkowej w Polsce. Potencja� turystyczny tego miejsca nie jest w pe�ni wykorzystany ani zagospodarowany, chocia� jest to najcz�ciej odwiedzane miejsce turystyczne wojew�dztwa. Mimo niezwyk�ej atrakcyjno�ci tego terenu, jego zagospodarowanie turystyczne i rekreacyjne jest stosunkowo ubogie, sk�pa jest baza gastronomiczna i noclegowa. Co roku s�ynny klasztor odwiedza prawie 5 milion�w os�b, w tym 70 tysi�cy turyst�w zagranicznych. Tury�ci odwiedzaj�cy to miejsce skorzysta� mog� jedynie z 3.051 miejsc noclegowych usytuowanych w samym mie�cie i okolicy.

Baza sportowa wojew�dztwa �l�skiego to 139 stadion�w (w tym 17 przyszkolnych), z kt�rych najwi�kszym jest Stadion �l�ski na 40 tys. miejsc, oraz 6 innych od 10-40 tys. miejsc, 585 boisk do gier wielkich, hale sportowe, urz�dzenia do sport�w �odziowych (w tym 37 przystani), 2 baseny treningowe, tory sportowe (je�dzieckie, kolarskie, kartingowe), 58 krytych p�ywalni sportowych (w tym 41 przyszkolnych), 21 p�ywalni otwartych oraz obiekty do sport�w zimowych (18 sztucznych lodowisk, w tym 5 krytych) oraz 8 skoczni narciarskich.

Do atrakcji turystycznych w �rodkowej cz�ci wojew�dztwa zaliczy� nale�y wiele obiekt�w architektury i budownictwa oraz zabytk�w dawnej techniki-zabytki kultury przemys�owej zwi�zane z g�rnictwem i hutnictwem, a tak�e okaza�e pa�ace pe�ni�ce dzi� r�ne funkcje oraz r�norodna architektura sakralna.
Stereotypowi o zupe�nie zniszczonym �rodowisku naturalnym wojew�dztwa przeczy nie tylko du�a powierzchnia obszar�w zielonych i le�nych (oko�o 32% powierzchni regionu) ale r�wnie� du�a ilo�� zachowanych tu skarb�w przyrody z przepi�knymi parkami krajobrazowymi (Jurajskim i Pszczy�skim Parkiem Krajobrazowym) oraz kilkunastoma rezerwatami przyrody. Atrakcyjno�� terenu, bogata baza noclegowa i gastronomiczna umo�liwia mieszka�com regionu ciekawy wypoczynek sobotnio-niedzielny. Nie wyczerpuje to atrakcyjno�ci turystycznej regionu. Na po�udniu regionu znajduje si� jedno z najlepiej zagospodarowanych g�rskich region�w kraju-Beskidy. W samym centrum regionu znajduje si� Wojew�dzki Park Kultury i Wypoczynku, pod wieloma wzgl�dami rekordowy. Ten ogromny kompleks przyrodniczo-rekreacyjny jest swoist� enklaw� krajobrazow� z licznymi atrakcjami, weso�ym miasteczkiem, ogrodem zoologicznym, planetarium, skansenem, kolejk� krzese�kow� oraz Stadionem �l�skim. Park powsta� na skrajnie zdegradowanych terenach pokopalnianych (oko�o 600 ha powierzchni nieu�ytk�w poprzemys�owych).

Region posiada r�wnie� mo�liwo�ci rozwoju turystyki tranzytowej, powi�zanej �ci�le z turystyk� gospodarcz�. Nadgraniczne po�o�enie geograficzne czyni region miejscem rozwoju tego rodzaju turystyki. Region posiada du�y potencja� rozwojowy w zakresie tego rodzaju turystyki, ze wzgl�du na ciekawe po�o�enie geograficzne, obecno�� Mi�dzynarodowych Targ�w Katowickich oraz silnego centrum targowego w Bielsku-Bia�ej (targi budownictwa). Du�ymi o�rodkami konferencyjnymi na �l�sku s�: Katowice oraz Bielsko-Bia�a, g��wne miasto Podbeskidzia, dysponuj�ce odpowiedni� baz� konferencyjn�. Dobre warunki do organizowania tego typu imprez posiadaj� r�wnie� inne miejscowo�ci zlokalizowane w Beskidach (Szczyrk, Wis�a), kt�re coraz cz�ciej przekszta�cane s� z typowego kurortu w miejsce organizacji r�nego rodzaju spotka� s�u�bowych i konferencji.

2.6. Sytuacja gospodarcza na terenach wiejskich.

Tereny rolnicze zajmuj� ponad po�ow� powierzchni wojew�dztwa �l�skiego. Ma�y obszar i du�e zaludnienie powoduj�, �e powierzchnia u�ytk�w rolnych na 1 mieszka�ca wynosi 0,11 ha przy �rednio krajowej 0,44 ha. W strukturze agrarnej podobnie jak w ca�ym pasie po�udniowej Polski przewa�aj� drobne gospodarstwa. Chocia� wojew�dztwo �l�skie kojarzone jest cz�sto wy��cznie z przemys�em ci�kim, powierzchnia u�ytk�w rolnych stanowi prawie po�ow� obszaru ca�ego regionu (42,2%, w tym indywidualne 38%). Obszar u�ytk�w rolnych wojew�dztwa wynosi 520,9 tys. ha tj. 3,1% u�ytk�w rolnych kraju, z czego 90% znajduje si� w gospodarstwach indywidualnych. Wi�kszo�� u�ytk�w rolnych zajmuj� grunty orne (76,7%). Do jednego z najwy�szych w skali kraju nale�y udzia� ��k i pastwisk (22,4% u�ytk�w rolnych wojew�dztwa) zlokalizowanych przede wszystkim w regionach g�rskich i podg�rskich, stanowi�cych 8,5% powierzchni regionu og�em.

W 618,5 tys. ha przestrzeni produkcyjnej funkcjonuje 253 tys. gospodarstw rolnych z tego 41% stanowi� indywidualne gospodarstwa rolne. Ponad 92% gospodarstw rolnych wojew�dztwa to gospodarstwa, kt�rych powierzchnia nie przekracza 5 ha, w kraju 8,3 ha (55% gospodarstw rolnych). Spo�r�d wszystkich gospodarstw rolnych a� 85% z nich stanowi� gospodarstwa o powierzchni od 0-3 ha. Przeci�tna powierzchnia 1 gospodarstwa rolnego wynosi 2,51 ha, w tym przeci�tna powierzchnia u�ytk�w rolnych 2,15 ha. W konsekwencji sprawia to, �e rolnictwo wojew�dztwa nale�y do najbardziej rozdrobnionych w Polsce. Gleby wojew�dztwa nale�� do przeci�tnych, ich przydatno�� dla rolnictwa obni�a ska�enie odpadami (metale ci�kie) i emisjami przemys�owymi (kwa�ne deszcze). Niewielka powierzchnia gospodarstw, ska�enie gleb, niski poziom us�ug dla rolnik�w, brak w�a�ciwie funkcjonuj�cych organizacji rynkowych przy silnej konkurencji z zewn�trz wp�ywaj� na s�abo�� rolnictwa tego regionu.

Struktura upraw wojew�dztwa nie odbiega znacz�co od struktury krajowej. G��wn� pozycj� w strukturze zasiew�w zajmuj� uprawy zbo�owe, ziemniaki i ro�liny pastewne. W produkcji zwierz�cej dominuje ch�w trzody chlewnej, kt�ry wielko�ci� zbli�ony jest do wojew�dztwa ma�opolskiego i zachodniopomorskiego. Podstawowym kierunkiem produkcji zwierz�cej poza trzod� chlewn� jest hodowla drobiu. Mimo utrudnionych warunk�w produkcyjnych spowodowanych skutkami przemys�u, sta�ym zmniejszaniem si� powierzchni u�ytk�w rolnych oraz du�ym rozdrobnieniem gospodarstw rolnych, w rolnictwie wojew�dztwa wyst�puje wzrost we wszystkich podstawowych kierunkach produkcji.

Wbrew utartym opiniom rolnictwo i tereny wiejskie wojew�dztwa �l�skiego stanowi� istotny element gospodarki regionu. U�ytki rolne stanowi� 42,2 powierzchni wojew�dztwa podczas gdy �rednia krajowa wynosi 54,0%.

Podstawowym kierunkiem produkcji w gospodarstwach indywidualnych jest produkcja mieszana (49%), a 30% gospodarstw specjalizuje si� w produkcji ro�linnej. Decyduje o tym w du�ej mierze struktura gospodarstw rolnych i warunki naturalne oraz du�e obszary u�ytk�w zielonych sprzyjaj�ce rozwojowi rozdrobnionej i ekstensywnej hodowli zwierz�t.

Na terenach wiejskich wojew�dztwa �yje 992,7 tys. os�b co stanowi 20,9% og�u mieszka�c�w regionu i 6,8% ludno�ci wiejskiej kraju.

Warunki przyrodniczo-glebowe na obszarze wojew�dztwa s� bardzo zr�nicowane. Powierzchnia zasiew�w ro�lin podstawowych stanowi 2,6% powierzchni zasiew�w kraju og�em. W powierzchni tej znacz�cy udzia� maj� zbo�a (62,7% w tym pszenica - 22,8%), ziemniaki (9,7%) oraz rzepak (4,0%). W wojew�dztwie nast�puje ograniczanie upraw ro�lin przemys�owych i nasiennych, przy r�wnoczesnych stale wzrastaj�cych powierzchniach od�oguj�cych. Plony z 1 ha uzyskiwane w wojew�dztwie na og� nie odbiegaj� od �rednich uzyskiwanych w kraju, niejednokrotnie nawet je przekraczaj�. Wojew�dztwo �l�skie jest znacz�cym producentem warzyw. Udzia� tej produkcji w produkcji krajowej si�ga oko�o 3%.

Obsada zwierz�t gospodarskich wojew�dztwa na 100 ha u�ytk�w rolnych wynosi 28 sztuk byd�a i 78 sztuk trzody chlewnej (�rednia krajowa: byd�o 33 sztuki, trzoda chlewna 110 sztuki).

Wojew�dztwo �l�skie jest znacz�cym producentem �ywca drobiowego i jaj. Udzia� �ywca drobiowego wojew�dztwa �l�skiego w bilansie krajowym wynosi oko�o 3,0%, w produkcji jaj konsumpcyjnych si�ga 8,3%.

Produkcja towarowa mleka w wojew�dztwie od kilku lat utrzymuje si� na stosunkowo niskim poziomie i stanowi 2,8% udzia�u w produkcji krajowej. Region cechuje si� dobr� wydajno�ci� jednostkow� w produkcji mleka, przeci�tny roczny ud�j od jednej krowy w wojew�dztwie wynosi 4.216 litr�w, podczas gdy w kraju 3.902 litr�w, co daje czwart� lokat� w rankingu wojew�dztw.

Tylko 14% gospodarstw rolnych w og�lnej liczbie gospodarstw indywidualnych, klasyfikowanych wg typu gospodarstwa domowego, potwierdza tez� o s�abo�ci ekonomicznej rolnictwa i du�ym wp�ywie pozarolniczych �r�de� dochod�w na stan finans�w gospodarstw domowych. Gospodarstwa indywidualne wojew�dztwa cechuje blisko 50% wy�szy, ni� przeci�tnie w kraju udzia� gospodarstw dwuzawodowych typu pracowniczo-rolniczego.

Z gospodarstw indywidualnych jedynie 17% wykazuje dochody z dzia�alno�ci rolniczej prowadzonej g��wnie na rynek. Jest to jeden z najni�szych wska�nik�w w kraju i �wiadczy o niskiej towarowo�ci rolnictwa wojew�dztwa. Najwy�szy w kraju jest udzia� gospodarstw prowadz�cych w regionie dzia�alno�� rolnicz� wy��cznie na potrzeby w�asnej rodziny i gospodarstwa domowego (21%).

Spo�r�d og�lnej liczby ludno�ci wiejskiej wojew�dztwa �l�skiego 12,6 % zatrudnionych jest w rolnictwie Wielko�� zatrudnienia ma zasadniczy wp�yw na ocen� efektywno�ci produkcji. Zmniejszenie zatrudnienia w rolnictwie wi�za� si� musi ze zmianami strukturalnymi tego sektora, mi�dzy innymi poprzez koncentracj� produkcji w mniejszej liczbie wi�kszych jednostek produkcyjnych oraz tworzenie dla cz�ci pracuj�cych mo�liwo�ci zarobkowania poza rolnictwem.

Og�lny poziom wyposa�enia gospodarstw rolnych w podstawow� infrastruktur� wodno-kanalizacyjn� jest lepszy ni� �rednio w kraju. A� 70% gospodarstw czerpie wod� z uj�� publicznych, a jedynie 8% nie korzysta z sieci wodoci�gowej. R�wnocze�nie do kanalizacji nie jest pod��czonych 7% gospodarstw rolnych. Nieco mniejszy ni� �rednio w kraju jest udzia� gospodarstw pod��czonych do sieci energii elektrycznej. Pod��czenie to posiada 63% gospodarstw, podczas gdy �rednio w kraju wska�nik ten wynosi 74%. Blisko dwukrotnie wy�szy ni� �rednio w kraju jest odsetek gospodarstw korzystaj�cych z sieci gazu ziemnego.
S�abymi punktami obszar�w wiejskich jest niski poziom �ycia ich mieszka�c�w oraz brak dostatecznego dost�pu do sieci kanalizacyjnej i wodoci�gowej. Pomimo tego, wojew�dztwo �l�skie plasuje si� na pierwszym miejscu w Polsce pod wzgl�dem g�sto�ci sieci wodoci�gowej i kanalizacyjnej oraz na trzecim pod wzgl�dem sieci gazowej. Wp�yn�o na to g��wnie wyst�powanie na terenie regionu wysoko zurbanizowanych obszar�w, zlokalizowanych w �rodkowej cz�ci wojew�dztwa. Wyst�powanie infrastruktury komunalnej w wojew�dztwie �l�skim jest zr�nicowane. Celem poprawy warunk�w �ycia na wsi jest wsparcie dzia�alno�ci maj�cych wp�yw na rozw�j infrastruktury komunalnej i technicznej (drogowej). Najpilniejszym problemem jest odprowadzanie �ciek�w i ich oczyszczanie. Du�ych nak�ad�w wymaga r�wnie� drogownictwo i infrastruktura szkolna. Wsparcie rozwoju obszarach wiejskich wp�ynie korzystnie zar�wno na stan �rodowiska naturalnego, jak r�wnie� dywersyfikacj� samych teren�w, kt�re stanowi� mog� interesuj�c� przestrze� pod inwestycje i dzia�alno�� pozarolnicz�.

Poziom cywilizacyjny mieszka�c�w teren�w wiejskich w wojew�dztwie �l�skim kszta�tuje si� korzystniej od przeci�tnych warunk�w wyst�puj�cych w kraju. Pomimo wy�szego ni� w kraju wyposa�enia mieszka� teren�w wiejskich w standardowe instalacje sanitarne (szczeg�lnie wodoci�gowe), stopie� zainstalowanych urz�dze� sanitarnych wymaga podj�cia nak�ad�w inwestycyjnych.

2.7. Lasy i obszary chronione.

Mimo intensywnej wielowiekowej dzia�alno�ci gospodarczej prowadzonej na terenie wojew�dztwa �l�skiego, prawie 32% powierzchni regionu zajmuj� lasy z dobrze zachowanymi zespo�ami ro�linnymi i r�norodno�ci� szaty ro�linnej: rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe (tj. 4,3 % og�lnej powierzchni las�w kraju). Pod wzgl�dem lesisto�ci daje to 5 miejsce w kraju (�rednia krajowa 28,5%) po wojew�dztwach: lubuskim (48,2%), podkarpackim (36,4%), pomorskim (35,7 %) i zachodniopomorskim (34,5%).

Powierzchnia grunt�w le�nych wojew�dztwa wynosi 398.2 tys. ha, z tego lasy zajmuj� 389,5tys. ha. W sferze oddzia�ywania przemys�u znajduje si� oko�o 50% powierzchni las�w. Od wielu lat realizowana jest stopniowa przebudowa drzewostan�w. Dzia�ania te maj� na celu odtwarzanie stabilnych ekosystem�w le�nych z uwzgl�dnieniem zasad ochrony r�norodno�ci biologicznej. Ochron� powierzchni zalesionych uzyskuje si� poprzez ograniczanie wy��cze� grunt�w le�nych na cele niele�ne oraz poprzez tworzenie rezerwat�w i park�w krajobrazowych. Szczeg�ln� warto�� dla przywr�cenia r�wnowagi ekologicznej ma le�ny pas wok� GOP-u.

Obszary obj�te ochron� zajmuj� w wojew�dztwie �l�skim powierzchni� 270.276,1 ha, co stanowi 22% powierzchni wojew�dztwa. Wyst�puj� one w dw�ch kompleksach na p�nocy i po�udniu wojew�dztwa. Zalicza si� do nich 8 park�w krajobrazowych, 59 rezerwat�w przyrody, 5 zespo��w przyrodniczo-krajobrazowych oraz jeden obszar chronionego krajobrazu. Parki Krajobrazowe wojew�dztwa o ��cznej powierzchni 229.326 ha charakteryzuj� si� znaczn� odmienno�ci� przyrodnicz� i r�norodno�ci� krajobrazow�. W po�udniowej cz�ci wojew�dztwa znajduj� si� 3 parki o charakterze g�rskim (�ywiecki Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Beskidu �l�skiego, Park Krajobrazowy Beskidu Ma�ego). Na p�nocy regionu usytuowany jest Zesp� Jurajskich Park�w Krajobrazowych (ze zr�nicowanym krajobrazem tworzonym przez malownicze w�wozy, jaskinie i skaliste wzg�rza, na szczytach niekt�rych ska� znajduj� si� ruiny dawnych zamk�w warownych wyznaczaj�cych Szlak Orlich Gniazd), Park Krajobrazowy "Stawki" oraz Za��cza�ski Park Na p�nocy regionu usytuowany jest Park Orlich Gniazd z charakterystycznymi warowniami jurajskimi, Park Krajobrazowy "Stawki" oraz Za��cza�ski Park Krajobrazowy. W po�udniowo-zachodniej cz�ci wojew�dztwa le�y Park Krajobrazowy " Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich", utworzony dla ochrony warto�ci przyrodniczych i przyrodniczo-kulturowych zwi�zanych z dzia�alno�ci� zakonu Cysters�w na G�rnym �l�sku. Najm�odszym parkiem wojew�dztwa jest Park Krajobrazowy "Lasy nad G�rn� Liswart�". Na terenie wojew�dztwa znajduje si� jeden obszar chronionego krajobrazu "Dobra Wilkoszyn" w Jaworznie.

Urz�d Marsza�kowski Wojew�dztwa �l�skiego ul. Ligonia 46, 40-037 Katowice