Podstawową trudność w przyjęciu symboliki herbu Województwa Śląskiego stanowią złożone tradycje ziem wchodzących współcześnie w skład tej jednostki terytorialno-samorządowej. Ów problem zrodził pewne kontrowersje ekspertów oraz ożywioną dyskusję wśród działaczy samorządowych, która znalazła odzwierciedlenie w lokalnej prasie.

Podobnie jak województwo katowickie z lat 1950-1975, funkcjonujące współcześnie województwo śląskie na wschodzie i północy obejmuje swoimi granicami znaczne obszary, które do historycznego Śląska nigdy nie należały. Ponad to weszły doń pewne fragmenty ziem związanych z dziedzinami książąt śląskich, ale już w XV wieku ich łączność z księstwami śląskimi została zerwana. Te fakty nie mogą pozostać bez konsekwencji dla projektowania nowego herbu samorządowego województwa śląskiego - bo też nie można było nie respektować sześciowiekowej tradycji obszarów stanowiących dzisiaj tereny powiatów: żywieckiego, będzińskiego, zawierciańskiego, myszkowskiego, częstochowskiego i kłobuckiego, po części też powiatu bielskiego oraz spore okolice Dąbrowy Górniczej i Jaworzna.

Terytorium współczesnego województwa śląskiego przez tysiąc lat stanowiło obszar pogranicza, zrazu terytoriów plemiennych, później księstw dzielnicowych - a od XIV wieku , w wyniku fatalnego procesu " rozstawania się Śląska z Polską", Królestwa Polskiego i Królestwa Czech. Nie wnikając w tym miejscu w skomplikowane problemy podziałów terytorialnych na Śląsku i częściowych rewindykacji dokonywanych przez Państwo Polskie u schyłku średniowiecza, omówienia wymagają dość złożone tradycje heraldyczne ziem wchodzących w skład obecnego województwa śląskiego.

Generalnie rzecz ujmując, obszary stanowiące niegdyś terytoria księstw śląskich: opolskiego, niemodlińskiego, strzeleckiego, kozielsko-bytomskiego, raciborskiego, cieszyńskiego i oświęcimskiego, dziedziczą spuściznę herbową po Piastach górnośląskich, czyli złotego orła w polu błękitnym. Istotny szczegół stanowi w tym przypadku korona zdobiąca głowę orła, wprowadzona epizodycznie już przez księcia Kazimierza I bytomskiego - a na trwałe manifestowana na pieczęciach i w herbach Piastów opolskich od czasów Bolka IV Starego, czyli od końca XIV wieku. Takie właśnie godło używali książęta opolscy aż do wygaśnięcia tej gałęzi Piastów w 1532 roku. Co więcej - ostatni z nich, (Jan II Dobry) - zapisał testamentem swój herb stanom księstwa opolsko-raciborskiego, w konsekwencji więc całemu społeczeństwu tej ziemi. Nie bez znaczenia jest fakt, iż książę Jan II władał niemal 3/4 terytorium Górnego Śląska. Właśnie do jego herbu - co wydaje się naturalne - nawiązuje opracowany niedawno samorządowy herb województwa opolskiego.

W dziedzictwie po Piastach górnośląskich ziemie stanowiące niegdyś ich księstwa symbolizował herb ze złotym orłem w błękitnym polu w dwóch wariantach: ukoronowany (linii opolskiej, później też cieszyńskiej) oraz pozbawiony korony . Jak ważne to dziedzictwo poświadczają nader liczne przykłady herbów miast Górnego Śląska.

Jednak pewne fragmenty ziem książąt górnośląskich jeszcze w XV wieku - pośrednio bądź bezpośrednio - związane zostały z Polską. W 1443 roku ziemię siewierską (z Siewierzem, Czeladzią i Koziegłowami) odkupił od księcia cieszyńskiego Wacława II biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki. Z czasem wykształciło się tam biskupie księstwo siewierskie, siłą rzeczy mocno powiązane z Państwem Polskim. Wszelako z dziejami biskupiego księstwa nie wiąże się bardziej znacząca tradycja herbowa. Według późnych, XVIII- wiecznych źródeł, herb księstwa siewierskiego wyobrażał czarnego orła ze srebrną literą S na piersi.

Bardzo podobny a znacznie lepiej poświadczony herb odnosił się do terytorium księstwa oświęcimskiego. Przypominając, że księstwo oświęcimskie wykupił król polski od księcia Jana w 1457 roku - oraz że ostatecznie księstwo to inkorporowane zostało do Korony Królestwa Polskiego w latach 1563-1564, należy zaznaczyć, iż owo terytorium nie całkiem zatraciło swoją odrębność. Po inkorporacji stanowiło wprawdzie tylko powiat, włączony do województwa krakowskiego, ale utrzymało tradycyjny tytuł "księstwa" i wyróżniało się odrębnym herbem. Był nim czarny orzeł ze złotą literą O na piersi. Historyczny ów herb przyjął ostatnio powiat oświęcimski. Należy też zwrócić uwagę, że w skład księstwa oświęcimskiego wchodziła ziemia żywiecka oraz okolice Bielska-Białej, położone na wschód od linii rzeki Białej. Do tych terenów można również odnosić tradycje herbu księstwa (powiatu) oświęcimskiego.

Na koniec wypada zwrócić uwagę, że duży zespół terytoriów położonych na wschód od linii rzek: Liswarty, Warty i Przemszy od zarania Państwa Polskiego, aż po kres I Rzeczypospolitej, wchodził w skład ziemi krakowskiej i województwa krakowskiego. Stołeczne województwo krakowskie w okresie staropolskim używało znaku bardzo zbliżonego do herbu Królestwa, czyli białego (srebrnego) orła w polu czerwonym, ze złotą koroną na głowie i złotymi przepaskami na skrzydłach. Herb ziemi krakowskiej dał podstawę do stworzenia herbu samorządowego województwa małopolskiego, chociaż ta jednostka nie obejmuje całości historycznych ziem Małopolski, czy staropolskiego województwa krakowskiego.

Jak z pobieżnego przeglądu wynika, złożone tradycje pogranicza śląsko-małopolskiego znajdują odbicie w dość złożonym dziedzictwie heraldycznym. Gdyby uwzględnić go w całości, samorządowy herb współczesnego województwa śląskiego powinien przybrać bardzo złożoną postać. Taki znak, aczkolwiek w sposób najbardziej dokładny opisujący złożone tradycje ziem pogranicza, niewątpliwie byłby nazbyt skomplikowany i mało praktyczny. Ponadto herb respektujący wszystkie historyczne znaki związane w przeszłości z ziemiami województwa śląskiego siłą rzeczy przybrał by formę herbu złożonego, przez wprowadzenie skomplikowanego podziału pola tarczy. Taka forma niewątpliwie była by sprzeczna z tradycją polskich herbów ziemskich, unikających podziałów tarczy herbowej.

Dla rozstrzygnięcia podnoszonych tu dylematów Sejmik Województwa Śląskiego powołał specjalną Komisję, która w oparciu o propozycję ekspertów (prof. dra hab. Idziego Panica, dr Małgorzaty Kaganiec, dra Marcelego Antoniewicza i mgra Romualda Kubiciela) przygotowała kilka projektów herbu samorządowego.Ostatecznie wyłoniono trzy wzory, poparte szeroką argumentacją i poddane pod dyskusję podczas obrad Sejmiku. Były to wyobrażenia :

1. W błękitnym polu tarczy złoty orzeł Piastów górnośląskich zwrócony w prawo.
2. W tarczy dwudzielnej w słup w pobocznicy prawej w polu błękitnym połuorzeł złoty - w pobocznicy lewej w polu czerwonym połuorzeł srebrny w złotej koronie na głowie. (Ten wariant był więc kompilacją orła górnośląskiego i małopolskiego - czyli ziemi krakowskiej)
3. W tarczy czwórdzielnej w krzyż w polu pierwszym (prawym-górnym) i czwartym (lewym-dolnym) o barwie błękitnej złoty orzeł zwrócony w prawo. W polu drugim (lewym-górnym) i trzecim (prawym-dolnym) o barwie czerwonej srebrny orzeł ze złotą koroną na głowie i złotymi przepaskami na skrzydłach. (Projekt ten, podobnie jak poprzedni, starał się symbolizować śląsko-małopolski charakter terytorium województwa - a w swej formie nawiązywał do herbu złożonego Rzeczypospolitej)

Po dłuższej debacie, w dniu 4 września 2000 roku radni Sejmiku Województwa Śląskiego przyjęli wariant pierwszy, czyli wizerunek orła złotego w polu błękitnym. Na wybór ten wpłynęło szereg argumentów natury historycznej i heraldycznej, z których najważniejsze to:

1. Zachowanie zgodnie z polskimi tradycjami heraldyki terytorialnej prostoty herbu - w konsekwencji chęć uniknięcia podziałów pola tarczy. (N.b. herb z podziałem tarczy w słup, z połuorłem w jednej z pobocznic posiada bardzo wiele miast górnośląskich - starano się więc uniknąć podobieństwa herbu województwa do herbów miejskich ).
2. Intencja zachowania w całości we współczesnej heraldyce terytorialnej herbu książąt górnośląskich, który posiada tradycje zupełnie wyjątkowe w dziejach heraldyki polskiej. W tym miejscu należy podkreślić, że książę Kazimierz I opolsko-raciborski jako pierwszy z przedstawicieli dynastii piastowskiej używał herbu z wizerunkiem orła - co poświadcza pieczęć z 1222 roku ! Od Władysława I opolsko-raciborskiego (pieczęcie z lat 1257 i 1260) ów znak heraldyczny dziedziczony był przez przedstawicieli wszystkich linii dynastii piastowskiej na Górnym Śląsku - aczkolwiek ulegał pewnym zmianom stylistycznym i modyfikacjom (korona na głowie orła u przedstawicieli linii opolskiej i cieszyńskiej).
3. Do zachowania wskazanych tradycji zobowiązuje nazwa : "Województwo Śląskie" - tym bardziej, że herb samorządowego województwa opolskiego nawiązuje do herbu Piastów linii opolskiej z późniejszego okresu w rozwoju heraldyki śląskiej (księcia Jana II Dobrego z początku XVI wieku), czyli orła ukoronowanego.
4. Nawiązując do formy herbu Piastów górnośląskich z XIII- XIV wieku należy zwrócić uwagę, że znak ów można odnieść do znacznie szerszego obszaru, niż utrwalony w późniejszej tradycji obszar Górnego Śląska. W tym czasie władztwo potomków księcia Władysława I opolsko-raciborskiego rozciągało się na niepodzielne jeszcze księstwo cieszyńskie ( z częścią oświęcimską i żywiecczyzną) oraz oderwane później tzw. księstwo siewierskie. Pewne wpływy heraldyki Piastów śląskich wskazać można na terenach małopolski (w lennie Władysława II Opolczyka) - na przykład w herbie miejskim Częstochowy, którego metryka sięga XIV wieku.
5. Dziedzictwo nie koronowanego orła złotego w polu błękitnym bardzo wyraźnie zaznaczyło się w symbolice tych ziem w dziejach nowszych - w latach 1918-1921, gdy trwała walka o przynależność polityczną regionu , w uroczystym akcie przejęcia Górnego Śląska przez Polskę w 1922 roku, w herbie województwa śląskiego opracowanym w 1927 - oraz w herbie województwa katowickiego sprzed ostatniej reformy administracyjnej.
6. Pod uwagę brano również fakt, że znak orła białego (srebrnego) w polu czerwonym zgodnie z tradycją przywrócony został w heraldyce samorządowej województw: małopolskiego, wielkopolskiego oraz mazowieckiego - i niewątpliwie w uszczerbionej formie pojawi się w herbach powiatów i gmin należących do tych województw.

Komentarz do przyjętych projektów
herbu, barw, flag i pieczęci Województwa Śląskiego

I. FORMA GODŁA HERBOWEGO

W oparciu o przedstawione wyżej założenia, odnoszące się do koncepcji ideowo-symbolicznej projektowanego herbu, przyjęto, że godło herbowe powinno nawiązywać do wizerunku orła Piastów górnośląskich z najbardziej klasycznego okresu w dziejach heraldyki książęcej, czyli z XIII-XIV wieku. Ta dyrektywa nie nakazywała jednak czerpania wzoru z konkretnej pieczęci, bądź innego wyobrażenia , ale przy wykorzystaniu inspiracji wypływających z manifestacji heraldycznych wielu książąt (od Władysława I i Bolka II po Władysława II Opolczyka) dążono do stworzenia pewnej syntezy, przy nadaniu rysunkowi współczesnej stylizacji. Ostatecznie zdecydowano więc, iż wizerunek orła powinien posiadać głowę zwróconą w prawo, bez korony. Założono również, że inne elementy orła: korpus, skrzydła, ogon, należy oddać w sposób pozbawiony nadmiernie realistycznego potraktowania detali (na przykład upierzenia) - co w jakimś stopniu podyktowała prostota wzorów czerpanych ze źródeł historycznych, głównie pieczęci.

II. BARWY

Po nawiązaniu do heraldyki Piastów górnośląskich przyjęcie barw podyktowała wielowiekowa tradycja. Złote (żółte) godło w polu błękitnym poświadcza rola herolda Gerlego już w XIV wieku (gdzie uwzględniony został herb księcia Władysława II Opolczyka). Inne linie Piastów górnośląskich także przyjęły owe barwy, co poświadcza XV-wieczny "Codex Bergshammar". Do tych barw nawiązuje też szereg herbów miast z całego regionu. W bliższych nam czasach złotego orła w błękitnym polu eksponowano w herbie województwa śląskiego przed wojną - i województwa katowickiego w latach dziewięćdziesiątych.

III. FLAGA

Barwy i symbolika projektu flagi województwa śląskiego są prostą konsekwencją przyjęcia herbu w określonej formie i o określonych barwach heraldycznych. Najbardziej klasyczna flaga, wywiedziona z herbu powinna posiadać dwa pasy równej szerokości : górny żółty i dolny błękitny. Jednak taka forma flagowa kojarzona jest z flagą państwową Ukrainy. Poza tym, analogiczna flaga funkcjonuje już w polskiej weksylologii samorządowej (Stryków). Przy założeniu, że mając do dyspozycji zasadniczo dwie barwy nie należy przy ich zestawianiu tworzyć nazbyt złożonych kombinacji, zdecydowano się na rozwiązanie klasyczne. Zgodnie z przyjmowaną ostatnio w weksylologii samorządowej zasadą przygotowano wzór flagi w wersji uniwersalnej i wersji urzędowej.

1. Flaga województwa śląskiego przedstawia trzy pasy poziome : pas błękitny w 2/5 szerokości płata od góry, pas żółty 1/5 szerokości płata w środku - i pas błękitny 2/5 szerokości płata od dołu.
2. Flaga urzędowa województwa śląskiego przedstawia na płacie błękitnym żółtego orła umieszczonego centralnie, zwróconego do drzewca.
3. W obu przypadkach proporcje flagi wynoszą 5 : 8.
4. Flagi pionowe (flaga i flaga urzędowa) przybierają analogiczny układ pasów i godła, przy zmienionych proporcjach.

IV. PIECZĘCIE

Pieczęcie województwa śląskiego w każdym przypadku przybierają klasyczną formę, z godłem umieszczonym centralnie w polu pieczętnym i napisem (czyli w każdym projekcie stosowną do pieczęci legendą) umieszczonym w otoku i wykonanym kapitałą epigraficzną. Dla większej czytelności zrezygnowano z przedstawiania godła napieczętnego w tarczy herbowej - uznając, że linia otoku wyraźnie wyznacza pole dla rysunku orła.