„Ranking Polskiego Alarmu Smogowego jest dowodem na to, że działania podejmowane przez gminy i samorząd województwa śląskiego związane z walką ze smogiem przynoszą efekty. Aż 16 z 20 najaktywniejszych gmin w Polsce znajduje się w naszym województwie. To pokłosie obowiązującej na szczeblu regionu uchwały antysmogowej i aktywności gmin w pozyskiwaniu środków na wymianę źródeł ciepła, a także akcji edukacyjnych i świadomości samych mieszkańców, którzy zdają sobie sprawę, że czyste powietrze przekłada się bezpośrednio na jakość naszego życia” – tłumaczy marszałek Jakub Chełstowski.

Ranking obejmuje okres od początku funkcjonowania Programu Czyste Powietrze w 2018 roku do końca 2023 roku. Przy sporządzaniu zestawienia  wzięto pod uwagę dwa kryteria – liczbę wniosków o wymianę starych urządzeń grzewczych oraz liczbę wniosków w odniesieniu do liczby budynków jednorodzinnych w danej gminie.

Największą liczbę wniosków spośród prawie dwóch i pół tysiąca gmin złożyli mieszkańcy Rybnika (6481). W pierwszej dziesiątce jest jeszcze pięć gmin z regionu: Częstochowa (3490), Jaworzno (2572), Bielsko-Biała (2404), Czerwionka-Leszczyny (2184) i Wodzisław Śląski (2170). W rankingu uwzględniającym liczbę wniosków w przeliczeniu na liczbę budynków jednorodzinnych gminy z naszego regionu zajmują 16 miejsc w pierwszej 20, a na podium znalazły się: Radlin (1053), Jejkowice (370) i Rydułtowy (1339).

Do końca grudnia 2023 roku w ramach Programu Czyste Powietrze w województwie śląskim złożono ponad 90 tys. wniosków. W przypadku 76,4 tys. z nich podpisano umowy.

Jak podkreśla Polski Alarm Smogowy to przede wszystkim od aktywności samorządu lokalnego zależy stopień poprawy jakości powietrza. W przypadku Rybnika poprawa jakości powietrza robi największe wrażenie. W 2010 roku odnotowano 134 smogowych dni, w 2014 roku – 127, a w 2018 roku – 108. Dla porównania w 2021 roku już tylko 67, a w 2023 roku zaledwie 16 dni z przekroczeniami dopuszczalnego dobowego poziomu pyłu zawieszonego PM10.

Czyste Powietrze to program realizowany przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i uruchomiony w 2018 roku. Jego celem jest poprawa jakości powietrza poprzez wymianę źródeł ciepła i poprawę efektywności energetycznej budynków jednorodzinnych. Myślą przewodnią programu jest wymiana 3 milionów „kopciuchów” (pozaklasowych kotłów na węgiel i drewno) do 2029 roku. Do końca lutego 2024 roku złożono 689 tys. wniosków na wymianę „kopciuchów”, co stanowi 23 procent założonego celu.

Warto podkreślić, że od ubiegłego roku w regionie realizowany jest Marszałkowski Program Poprawy Jakości Powietrza. Pula środków w pierwszej edycji wyniosła 5,7 mln zł na realizację dwóch konkursów: Inicjatywa Antysmogowa (5 mln zł) i Gmina pełną piersią (700 tys. zł). Łącznie w obu konkursach wpłynęły 153 wnioski. Podpisano 36 umów i sfinansowano zakup 14 dronów do badania jakości powietrza, 6 pojazdów elektrycznych, w tym 5 mobilnych laboratoriów badających jakość powietrza, 5 telebimów LED wyświetlających informacje o stanie powietrza, wymieniono 9 nieekologicznych źródeł ciepła w budynkach użyteczności publicznej i zrealizowano termomodernizację budynku użyteczności publicznej (przedszkole).

W 2024 roku budżet programu został zwiększony i wyniósł 15,7 mln zł na realizację dwóch konkursów: Inicjatywa Antysmogowa (15 mln zł) i Gmina pełną piersią (700 tys. zł). W ramach konkursu „Inicjatywa Antysmogowa” województwo przeznaczy pulę środków w wysokości 15 mln zł na: poprawę efektywności energetycznej budynków użyteczności publicznej, wymianę nieefektywnych źródeł ciepła w budynkach użyteczności publicznej na źródła oparte wyłącznie o odnawialne źródła energii, wsparcie działań kontrolnych. Minimalna wartość projektu to 50 tys. zł, a maksymalna 250 tys. zł.

W ramach konkursu „Gmina pełną piersią” nagradzane są gminy, które najlepiej radzą sobie z walką o czyste powietrze. W puli nagród jest 700 tys. zł (1. miejsce – 250 tys. zł, 2. miejsce – 200 tys. zł, 3. miejsce – 150 tys. zł oraz 2 wyróżnienia po 50 tys. zł każde), z przeznaczeniem na dalsze działania związane z ochroną powietrza.

W latach 2017-2023 na terenie województwa wymienionych zostało prawie 176,5 tys. starych, nieefektywnych instalacji grzewczych. Do wymiany zostało jeszcze ok. 244 tys. urządzeń. W 2022 roku tzw. koszty zdrowotne niskiej emisji (pył PM 2,5) w województwie śląskim wyniosły 4,9 mld zł. Szacunkowe koszty redukcji emisji z sektora komunalno-bytowego to 8,7 mld zł. Koszty te obejmują nie tylko wymianę źródła ciepła, ale też działania kontrolne oraz edukacyjne.