Od 16 grudnia w Śląskim Centrum Wolności i Solidarności w Katowicach-Brynowie można oglądać wystawę stałą poświęconą pacyfikacji kopalni „Wujek” w grudniu 1981 roku. W jej uroczystym otwarciu uczestniczył Prezydent RP Andrzej Duda, marszałek Sejmu Elżbieta Witek oraz marszałek województwa Jakub Chełstowski.

Wystawa zajmuje ponad 1100 metrów kwadratowych powierzchni i zlokalizowana jest na trzech poziomach budynku ŚCWiS. Prócz wydarzeń z początku stanu wojennego i tragicznej pacyfikacji kopalni „Wujek”, przedstawia także wcześniejsze fakty historii: podział Europy po II wojnie światowej, bunt społeczny w czasach komuny i  narodziny „Solidarności”. Wystawa prezentuje również to, co działo się po pacyfikacji, m.in. inwigilację działaczy opozycji czy emigrację wielu Polaków, o której przypomina pomieszczenie, stylizowane na katowicki dworzec PKP.

Ciąg zdarzeń przedstawiony jest od zatrzymania Jana Ludwiczaka, szefa „Solidarności”  w kopalni - przejście z parteru na wyższy poziom zostało zaaranżowane tak, by przypominało klatkę schodową w bloku Ludwiczaka, z rozbitymi drzwiami do jego mieszkania. 

W ŚCWiS można zobaczyć można m.in. czołg T-55 przebijający kopalniany mur i rampę, z której pluton specjalny ZOMO strzelał do górników. Na podłodze leżą łuski pocisków, a z głośników odtwarzane są odgłosy walki. Dalej zwiedzamy pomieszczenie, przypominające kopalniane ambulatorium, do którego trafiali ranni górnicy. Na posadzce widzimy ślady krwi, a na ekranach zamontowanych w ścianach prezentowane są wizerunki dziewięciu ofiar. Wspomniano też lekarzy, ratujących rannych górników.

- Cała przestrzeń została przygotowana przede wszystkim dla ludzi młodych. To do nich adresujemy tę wystawę, chcemy opowiadać ich językiem, pokazać te wydarzenia z perspektywy czasu, a jednocześnie przemówić do nich tak, aby zrozumieli przynajmniej cząstkę tamtych emocji - mówi dyrektor Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności, Robert Ciupa.

Muzeum upamiętniające pacyfikację kopalni Wujek powstało w 2008 r. w dawnym magazynie odzieżowym. Przed rozbudową składało się z trzech sal wystawienniczych. Obecnie powierzchnia Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności jest znacznie większa dzięki udostępnieniu dwóch kolejnych poziomów. Ekspozycja mieści się nie tylko - jak wcześniej - na parterze, ale też na poddaszu, które zostało podniesione oraz w piwnicy, która także została powiększona. Koszt inwestycji wyniósł ponad 15 mln zł, środki na ten cel przekazał Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego i katowicki Urząd Miasta.

- Górnicy z kopalni „Wujek” polegli za wolną Polskę; patrząc na dzisiejszą Polskę – wolną, niepodległą, suwerenną – trzeba powiedzieć, że nie poszła tamta krew na marne. Tamten strajk przeciwko stanowi wojennemu, przeciwko zniewoleniu Polaków przez władze, która stanęła przeciwko całemu narodowi, przeciwko komunistom, nie był tylko strajkiem robotników, którzy oczekiwali lepszych warunków pracy, płacy i godnego życia. Oni chcieli wolności, solidarności, gwarancji swoich praw i ich przestrzegania. Chcieli godnego życia w dużo szerszym tego słowa znaczeniu, niż tylko kwestia materialna. I za to polegli – podkreślił podczas dzisiejszej uroczystości Prezydent RP Andrzej Duda.

- Jesteśmy winni pamięć i szacunek ofiarom dramatycznych wydarzeń, do których doszło 40 lat temu podczas pacyfikacji kopalni „Wujek”. Zbrodniczy system skierował swój oręż wobec protestujących górników. W praktyce chciał stłamsić morale całego narodu udręczonego ustrojem, w którym dominowała pogarda dla drugiego człowieka. Sprzeciw wobec tamtej władzy oznaczał wyrok. Znów walcząc o wolność u schyłku XX wieku trzeba było przelać krew. Historia buduje naszą tożsamość i pamięć o tych, którzy polegli za naszą wolność i niepodległość. Jesteśmy to winni nie tylko dziewięciu górnikom, którzy wtedy – 16 grudnia – oddali życie za Ojczyznę pod kopalnią „Wujek”. To nasza powinność wobec wszystkich, którym zawdzięczamy wolną Polskę, która jest dziś dumnym europejskim krajem. Naszym obowiązkiem jest przypominanie o tragedii sprzed 40 lat. Nigdy nie wolno nam zapomnieć, jak wielkim złem był komunizm. Potraktujmy to także jako przestrogę i przekazujmy kolejnym pokoleniom – akcentuje marszałek województwa, Jakub Chełstowski.

Na kilka dni przed otwarciem Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności, podczas sesji Sejmiku przyjęto oświadczenie dotyczące wydarzeń sprzed 40 lat. Uhonorowano także Stanisława Płatka, jednego z przywódców strajku w KWK „Wujek” w grudniu ’81 roku.

- 40 lat temu ówczesne władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wprowadziły stan wojenny w odpowiedzi na narastającą falę społecznego niezadowolenia wynikającego z ograniczonych praw obywatelskich, pogarszającej się sytuacji gospodarczej oraz represji wobec osób zaangażowanych w działalność antykomunistyczną. Skutkiem wprowadzenia stanu wojennego była między innymi likwidacja Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, internowanie działaczy, co doprowadziło do masowych protestów wyrażających się podejmowaniem akcji strajkowych, zwłaszcza w dużych zakładach przemysłowych. Spontaniczny opór społeczny spotkał się z natychmiastową, brutalną akcją pacyfikacyjną Zmotoryzowanych Odwodów Milicji Obywatelskiej, oddziałów Ludowego Wojska Polskiego wspomaganych przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa.

Szczególnie tragicznego wymiaru nabrały wydarzenia na terenie Śląska – ogień otwarto do górników w kopalni „Manifest Lipcowy” w Jastrzębiu-Zdroju, gdzie raniono cztery osoby oraz w kopalni „Wujek” w Katowicach, gdzie w wyniku bezpośredniego starcia zginęło sześciu górników, dalszych trzech zmarło później w wyniku odniesionych ran. W bólu i w zadumie wspominamy ofiary tych bratobójczych walk: Józefa Czekalskiego, Józefa Gizę, Ryszarda Gzika, Bogusława Kopczaka, Zbigniewa Wilka, Zenona Zająca, Andrzeja Pełkę, Joachima Gnidę i Jana Stawisińskiego. Hołd oddajemy pozostałym ofiarom tej tragedii, osobom, które doznały uszczerbku na zdrowiu, zostały aresztowane i skazane na kary pozbawienia wolności. Pamiętamy także o górnikach Kopalni „Piast” w Bieruniu i „Ziemowit” w Lędzinach, którzy podjęli najdłuższy w stanie wojennym strajk pod ziemią zakończony w dramatycznych okolicznościach 28 grudnia 1981 roku.

Apelujemy o refleksję i godne uczczenie pamięci wszystkich, którzy w czasie ciemnej nocy stanu wojennego nie tracili nadziei, nie zaprzestali działalności opozycyjnej, których świadectwem braku przyzwolenia na zło była niejednokrotnie najwyższa ofiara złożona na ołtarzu Ojczyzny. Tragiczne wydarzenia stanu wojennego odcisnęły swe piętno w zbiorowej świadomości polskiego społeczeństwa. Mimo upływu wielu lat pamięć tamtych dni powinna być kultywowana, a wiedza o przyczynach i przebiegu tego dziejowego dramatu przekazywana kolejnym pokoleniom. Swoją rolę w tym procesie powinien mieć także Sejmik Województwa Śląskiego przyjmując okolicznościowe upamiętnienie w formie uchwały – czytamy w przyjętym dokumencie.