Kultura

Kulturę województwa śląskiego cechuje zróżnicowanie będące efektem przenikania się różnych tradycji kulturowych oraz nowych form wyrazu prezentowanych przez współczesnych twórców

Nasze województwo jest obszarem wielokulturowym, ukształtowanym przez wpływy zamieszkującej je ludności pochodzenia polskiego, niemieckiego, czeskiego oraz żydowskiego (dzieje regionu, zachodzące w nim procesy społeczne są typowe dla regionów przygranicznych). To region o zróżnicowanych kulturowo obszarach i silnym poczuciu tożsamości etnicznej.

Dbałość o rozwój kultury oraz ochrona dziedzictwa kulturowego zapisane są w przyjętej przez Sejmik Województwa Śląskiego „Strategii rozwoju Województwa Śląskiego – Śląskie 2020”, „Strategii rozwoju kultury w województwie śląskim na lata 2006-2020” oraz „Wojewódzkim Programie Opieki nad Zabytkami w województwie śląskim na lata 2018-2021”. Podstawą przedsięwzięć z zakresu kultury są cztery cele strategiczne: wzmocnienie środowisk twórczych, edukacja do kultury, zwiększenie uczestnictwa mieszkańców w kulturze oraz zachowanie i promocja dziedzictwa kulturowego.

Realizację celów zapisanych w strategii umożliwia silna baza instytucjonalna, na którą składa się ok. 1400 instytucji i placówek kultury nadzorowanych przez 185 jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego. Dla 19 instytucji organizatorem jest Województwo Śląskie. Trzy z nich są instytucjami prowadzonymi przez Województwo Śląskie wspólnie: Muzeum Śląskie – z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Zespół Pieśni i Tańca „Śląsk” im. Stanisława Hadyny – z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Śląskie Centrum Wolności i Solidarności – z Miastem Katowice. Ponadto dwie instytucje: Muzeum Górnictwa Węglowego (organizatorem jest Miasto Zabrze) i Zamek Cieszyn (organizatorem jest Miasto Cieszyn) – są współprowadzone przez Województwo Śląskie.

Wśród instytucji kultury, których organizatorem jest samorząd województwa śląskiego, funkcjonuje 5 instytucji artystycznych, w tym 3 teatry: dramatyczny – Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, muzyczny – Teatr Rozrywki w Chorzowie, operowy – Opera Śląska w Bytomiu, Filharmonia Śląska im. Henryka Mikołaja Góreckiego w Katowicach oraz Zespół Pieśni i Tańca „Śląsk” im. Stanisława Hadyny w Koszęcinie.

Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach z powodzeniem prezentuje dorobek najlepszej polskiej i światowej literatury, zarówno klasycznej, jak i współczesnej (przygotowując m.in. wiele prapremier oraz inscenizując teksty dramatyczne zapisane w gwarze śląskiej lub odnoszące się do zagadnień tożsamości i historii regionu). Wydarzeniami ostatnich lat była nagradzana i pokazywana na festiwalach premiera spektaklu „Piąta strona świata” K. Kutza w reż. R. Talarczyka oraz „Morfina” S. Twardocha w reż. E. Marciniak. Na publiczność teatralną w każdym miesiącu czeka ponad 30 różnorodnych propozycji: spektakli, koncertów, dyskusji, wystaw, pokazów gościnnych, warsztatów, spotkań czy zajęć edukacyjnych (m.in. działalność Szkoły Aktorskiej).

Teatr Rozrywki w Chorzowie jest teatrem muzycznym, prezentującym musicale i widowiska muzyczne, od klasyki gatunku po dzieła współczesnych twórców polskich i zagranicznych. Do najciekawszych prezentowanych w Teatrze Rozrywki spektakli polskich twórców należą: „Dyzma – musical” W. Młynarskiego, „KRZYK według Jacka Kaczmarskiego” R. Talarczyka, „Położnice szpitala św. Zofii” P. Demirskiego. Teatr prowadzi ponadto bogatą działalność edukacyjną w Szkole Teatru, animatorską (Obserwatorium Artystyczne Entrée) oraz impresaryjną, goszcząc znaczące spektakle teatralne, a także prezentując ciekawe koncerty artystów polskiej i światowej sceny muzycznej. W uzupełnieniu swego repertuaru Teatr proponuje publiczności również spotkania, panele i dyskusje w autorskim cyklu dra Krzysztofa Karwata pt. Górny Śląsk – świat najmniejszy (od roku 2005).      W okresie wakacyjnym od 1998 r. organizowany jest Wakacyjny Przegląd Przedstawień.

Dorobek bytomskiej Opery Śląskiej to ponad 260 premier oper, operetek i baletów, w tym wiele pozycji prapremierowych, niejednokrotnie wyróżnianych nagrodami artystycznymi. W repertuarze bieżącym utrzymuje się ok. 30 tytułów. Opera Śląska w Bytomiu jest organizatorem Międzynarodowego Konkursu Wokalistyki Operowej im. Adama Didura promującego młodych śpiewaków. Opera prowadzi także działalność upowszechnieniową poprzez warsztaty artystyczne i lekcje teatralne, a także spektakle skierowane do młodych widzów.   W 2005 roku w budynku filharmonicznym Opery została otwarta nowa sala koncertowa im. Adama Didura, gdzie organizowane są m.in. recitale mistrzowskie, koncerty, czy poranki poetycko-muzyczne.

Filharmonia Śląska im. Henryka Mikołaja Góreckiego prowadzi szeroką działalność koncertową, a także popularyzatorską; jest organizatorem Międzynarodowego Konkursu Dyrygentów im. Grzegorza Fitelberga. Repertuar Filharmonii Śląskiej obejmuje muzykę symfoniczną, chóralną, kameralną, organową klasyczną i współczesną, prezentowaną w dwóch salach koncertowych. Filharmonia Śląska daje również liczne koncerty w regionie, kraju, a także za granicą. Zespoły Filharmonii występują pod batutami znakomitych dyrygentów, wraz z wybitnymi solistami krajowymi i zagranicznymi. Wspólnie z sześcioma zespołami europejskimi orkiestra Filharmonii Śląskiej uczestniczy od 2008 roku w dofinansowanym ze środków UE projekcie artystycznej współpracy „An Orchestra Network for Europe – ONE step further”, kontynuowanym obecnie jako „An Orchestra Network for Europe – ONE goes places”. W 2014 roku oddano do użytkowania siedzibę Filharmonii Śląskiej; budynek został wyremontowany i rozbudowany dzięki dofinansowaniu ze środków Unii Europejskiej.

Zespół Pieśni i Tańca „Śląsk” im. Stanisława Hadyny, obok szerokiej działalności koncertowej w kraju i na świecie, rozwinął w ostatnich latach istotną działalność upowszechnieniową. Jest organizatorem licznych imprez plenerowych dla mieszkańców regionu, m.in. „Święto Śląska” czy „Cietrzewisko” będące prezentacją twórców, a także zespołów. Funkcjonujące w strukturze Zespołu Śląskie Centrum Edukacji Regionalnej prowadzi szeroką działalność edukacyjną w dziedzinie kultury regionalnej. W 2014 roku, dzięki dofinansowaniu ze środków Unii Europejskiej, zakończono wieloletni proces rewitalizacji zabytkowego kompleksu pałacowo-parkowego będącego siedzibą Zespołu Śląsk. Zespół otrzymał liczne nagrody i dyplomy honorowe, jest jedną z najlepiej rozpoznawanych polskich marek artystycznych oraz ambasadorem polskiej kultury za granicą.

Upowszechnianie dziedzictwa kulturowego wraz z gromadzeniem, przechowywaniem, konserwacją oraz udostępnianiem zbiorów jest wpisane w statutową działalność muzeów, dla których samorząd województwa śląskiego jest organizatorem. Muzea prowadzą ponadto badania naukowe i działalność edukacyjną oraz wydawniczą, są także organizatorami lokalnego i regionalnego życia kulturalnego – imprez artystycznych, wykładów, spotkań.

Muzeum Śląskie w Katowicach jest instytucją współprowadzoną przez Zarząd Województwa Śląskiego oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Muzeum od 2015 roku zlokalizowane jest w nowej, wyjątkowej ze względu na lokalizację siedzibie - na terenach dawnej kopalni „Katowice”, gdzie zabytkowe i zrewitalizowane obiekty zostały przystosowane do funkcji muzealnych, a otaczająca je przestrzeń uzyskała funkcję łącznika pomiędzy pozostałymi instytucjami katowickiej Strefy Kultury. Oferta Muzeum Śląskiego to nie tylko ciekawe i nowatorskie projekty wystawiennicze z zakresu sztuki, historii, etnografii, archeologii i scenografii. To również działania edukacyjne i popularyzatorskie, których głównym celem jest zachowanie i upowszechnienie dziedzictwa Górnego Śląska w kontekście kultury całej Polski poprzez budowanie twórczych relacji z przedstawicielami różnych grup wiekowych, społecznych i narodowych. Muzeum Śląskie zostało uhonorowane wieloma prestiżowymi nagrodami, w tym wyróżnieniem European Museum of the Year Award 2017 .

Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu jest wspólną instytucją kultury prowadzoną przez Miasto Zabrze i Województwo Śląskie. Unikatowy w skali kraju zespół obiektów dziedzictwa górniczego, na który składają się: zabudowa powierzchniowa oraz wyrobiska kopalni „Guido”, kompleks turystyczny Sztolnia Królowa Luiza obejmujący zachowaną część Kopalni „Królowa Luiza” i Główną Kluczową Sztolnię Dziedziczną, zabytkowy budynek dawnego starostwa powiatowego z ekspozycjami stałymi, a także zbiór eksponatów z zakresu historii, nauki i techniki górniczej, kultury i geologii pozwalają na wszechstronną opowieść o życiu i pracy górników.

Oryginalne i unikatowe obiekty górnicze są bazą dla niezwykle atrakcyjnej turystyki przemysłowej. Instytucja prowadzi interesującą działalność wystawienniczą, edukacyjną, naukową, kulturalną i popularyzatorską. Dzięki dofinansowaniu z RPO Województwa Śląskiego oraz środkom budżetowym Województwa Śląskiego i Miasta Zabrze, Muzeum realizuje projekt „Europejski Ośrodek Kultury Technicznej i Turystyki Przemysłowej w Zabrzu”. Muzeum promuje Szlak Zabytków Techniki poprzez aktywny udział w regionalnym projekcie „Industriada". Instytucja organizuje szereg imprez w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa oraz Nocy Muzeów, a cyklicznym zadaniem z pogranicza kultury i edukacji ekologicznej jest projekt „Tydzień Ziemi”.

Muzeum Zamkowe w Pszczynie, mieszczące się w dawnej rezydencji rodu Hochbergów, spełnia funkcje istotne nie tylko dla mieszkańców regionu; ma również istotne miejsce na mapie zabytków muzealnych naszego kraju. Pszczyński zamek należy do nielicznych muzeów w tej części Europy, które prezentują zachowane w około 80% oryginalne bogate historyczne wyposażenie wnętrz z przełomu wieków XIX i XX. W ostatniej dekadzie XX wieku przeprowadzono w muzeum szeroko zakrojone prace konserwatorskie. W oparciu o zachowaną ikonografię i archiwalne spisy inwentarzowe przywrócono dawne funkcje oraz aranżacje wnętrz, odkrywając oryginalne kolory i złocenia. Na uwagę zasługuje wpisana na stałe w życie Muzeum, ciesząca się popularnością i frekwencją słuchaczy działalność koncertowa, w ramach której odbywają się m.in. koncerty noworoczne, październikowe koncerty pt. „Wieczory u Telemanna” czy grudniowe koncerty świąteczne. W ostatnich latach przeprowadzono liczne prace remontowo-konserwatorskie pozwalające na zachowanie budynku w dobrej kondycji. M. in. zakończono renowację kompleksu sąsiadujących z zamkiem zabytkowych budynków Stajni Książęcych. Muzeum zyskało nową przestrzeń do prowadzenia działalności wystawienniczej i koncertowej.

Muzeum Górnośląskie w Bytomiu od ponad stu lat gromadzi i udostępnia zwiedzającym eksponaty archeologiczne, etnograficzne, przyrodnicze, dokumenty historyczne oraz dzieła sztuki, w tym cenną kolekcję współczesnej sztuki polskiej. Poza wystawami stałymi – etnograficzną, przyrodniczą i Galerią Malarstwa Polskiego – realizuje liczne ekspozycje czasowe, prowadzi programy badawcze i interdyscyplinarne projekty edukacyjne, organizuje konferencje naukowe, wydarzenia muzyczne oraz koncerty odbywające się w ramach międzynarodowego Festiwalu im. G.G. Gorczyckiego. Do cyklicznych przedsięwzięć należą spotkania tematyczne, wykłady poświęcone sztuce, a także konkursy, m.in.: ogólnopolski konkurs „Obraz a Słowo. Literacki opis dzieła malarskiego”, „Górnośląskie Kroszonki”.

Muzeum Historyczne w Bielsku-Białej z oddziałami: Stara Fabryka, Dom Tkacza oraz Fałatówka w Bystrej Śląskiej jest postrzegane jako najciekawsza i najbardziej rozpoznawalna instytucja Bielska-Białej. Zamek książąt Sułkowskich, w którym mieści się główna siedziba muzeum, jest najstarszą budowlą zabytkową na terenie historycznego miasta Bielska. Poza działalnością wystawienniczą i naukowo-badawczą instytucja organizuje koncerty, cykle spotkań filmowych i poetyckich, zajęcia edukacyjne tematycznie obejmujące zagadnienia z zakresu archeologii, etnografii, historii Bielska-Białej i regionu. Oprócz ekspozycji stałych udostępnia zwiedzającym wiele wystaw czasowych organizowanych w Galeriach Zamku oraz Starej Fabryce. Na szczególną uwagę w ostatnich latach zasługują nowe inwestycje: remont generalny kompleksu zamkowego, remont pomieszczeń i ekspozycja w Starej Fabryce, nowa wystawa stała w Domu Tkacza, nowa ekspozycja w Fałatówce oraz zadaszenie dziedzińca Zamku Sułkowskich, dzięki któremu powstała dodatkowa przestrzeń dla działalności muzeum.

Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” jako muzeum typu skansenowskiego gromadzi zabytki drewnianej architektury wiejskiej z okresu od XVIII do początków XX wieku z części obszaru historycznego Górnego Śląska znajdującej się w granicach administracyjnych województwa śląskiego oraz z terenu Zagłębia Dąbrowskiego. Na powierzchni 22 ha usytuowano prawie 80 obiektów dużej i małej architektury w układzie parkowo-zagrodowym. Na teren muzeum przeniesiono również obiekty sakralne – kościół, kapliczki, a także karczmę i drewniane spichlerze. W 2013 roku na terenie muzeum oddano do użytku nowy obiekt pełniący funkcje wystawiennicze i szkoleniowe. W 2014 roku na terenie Muzeum przeprowadzono kompleksowe remonty młyna wodnego oraz wiatraka, a skansen powiększył swoje tereny o ok. 10 ha. W 2017 roku w ramach obchodów Roku Reformacji odbyło się uroczyste otwarcie na terenie Muzeum zrekonstruowanego kościoła Ewangelicko-Augsburskiego z Bytomia – Bobrka. Muzeum prowadzi bogatą działalność edukacyjną: lekcje muzealne, konkursy dla szkół, szkolenia nauczycieli, organizuje konferencje i sesje naukowe oraz imprezy plenerowe związane m.in. z tradycyjnymi obrzędami ludowymi: „Wielkanoc w Skansenie”, „Śląsko Wilijo”, „Dzień Chleba", „Dzień Miodu", „Dożynki”. Muzeum prowadzi również działalność wydawniczą, naukowo-badawczą i konserwatorską.

Biblioteka Śląska w Katowicach jest wojewódzką biblioteką publiczną o statusie naukowym. Jej zadaniem jest gromadzenie, konserwacja, opracowanie i udostępnianie księgozbioru czytelnikom. Pełni również nadzór merytoryczny i służy pomocą bibliotekom publicznym w województwie śląskim. Jest ważnym centrum naukowym i kulturalnym, w którym organizuje się wiele wystaw, koncertów, spotkań literackich, konferencji naukowych i innych przedsięwzięć. Biblioteka realizuje m. in. projekty „Śląska Biblioteka Cyfrowa” oraz „Śląska Internetowa Biblioteka Zbiorów Zabytkowych”. W strukturze Biblioteki Śląskiej funkcjonuje Instytut Badań Regionalnych, który prowadzi badania naukowe, wykonuje ekspertyzy, a także przygotowuje programy i materiały na potrzeby edukacji regionalnej.

Instytucja Filmowa Silesia-Film w Katowicach działa w zakresie upowszechniania kultury filmowej. Prowadzi sieć kin prezentujących repertuar o walorach artystycznych i społecznych, m.in. nowoczesne kino Kosmos w Katowicach, a także zmodernizowany kinoteatr „Rialto” w Katowicach. Inicjatywą służącą wspieraniu twórczości audiowizualnej w naszym obfitującym w talenty filmowe województwie jest utworzony ze środków Województwa Śląskiego w 2008 r. Śląski Fundusz Filmowy pozwalający na dofinansowanie produkcji filmowych związanych z naszym regionem. Instytucja prowadzi także Silesia Film Commission – ofertę lokacji oraz usług dla filmu na terenie województwa śląskiego. Filmoteka Śląska działająca w strukturze instytucji to największe i jedyne w Polsce regionalne archiwum filmowe.

Program działających w naszym województwie dwóch regionalnych ośrodków kultury – w Bielsku-Białej i Częstochowie oraz Regionalnego Instytutu Kultury w Katowicach – obejmuje doskonalenie zawodowe i specjalistyczne pracowników, animatorów i twórców kultury, poradnictwo, promocję zespołów artystycznych i twórców kultury, gromadzenie i przetwarzanie informacji o stanie kultury w regionie, wspomaganie inicjatyw kulturalnych instytucji kultury oraz prezentowanie wartości kultury poprzez imprezy artystyczne i wystawy, inspirowanie działalności folklorystycznej, mającej na celu ochronę, zachowanie i pielęgnowanie bogactwa kultury ludowej, dokumentowanie zjawisk folklorystycznych, ożywianie dostrzegalnych a już wygasających przejawów twórczości ludowej. Instytucje te są ponadto organizatorami wielu ciekawych imprez lokalnych, regionalnych i międzynarodowych.

Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białej jest organizatorem największej i jednej z najstarszych imprez folklorystycznych w Polsce, jaką jest Tydzień Kultury Beskidzkiej. W ramach przedsięwzięcia odbywają się: Festiwal Folkloru Górali Polskich i Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne oraz Festyn Istebniański w Istebnej, Wawrzyńcowe Hudy w Ujsołach i Gorolskie Święto w Jabłonkowie na Zaolziu (Republika Czeska). Instytucja wydaje także „Kalendarz Kulturalny Województwa Śląskiego”, kwartalnik „Relacje – Interpretacje”, a także prowadzi internetowy portal silesiakultura.pl  

Regionalny Ośrodek Kultury w Częstochowie jest inicjatorem i organizatorem wielu wydarzeń kulturalnych, m.in. Międzynarodowego Konkursu Cyfrowej Fotokreacji „Cyberfoto”, Ogólnopolskiego Konkursu Poetyckiego im. H. Poświatowskiej, Jurajskiego Konkursu Grup Kolędniczych „Herody”, Jurajskiego Przeglądu Zespołów Ludowych „Doroczne Zwyczaje i Obrzędy”, Jurajskiego Festiwalu Folklorystyczny, Wojewódzkiego Konkursu Plastycznego dla dzieci sprawnych inaczej.

Regionalny Instytut Kultury w Katowicach zajmuje się prowadzeniem prac badawczych, studialnych, projektowych, dokumentacyjnych oraz sporządzaniem dokumentacji konserwatorskich, opracowywaniem ekspertyz, opinii i raportów jak również prowadzeniem badań analizujących stan kultury oraz dziedzictwa kulturowego, tworzeniem i wspieraniem innowacyjnych programów animacji społeczno-kulturowej, edukacji kulturowej, kreowaniem zainteresowania kulturą, sztuką i dziedzictwem kulturowym. Instytut zajmuje się także organizowaniem doskonalenia, dokształcania zawodowego i specjalistycznego oraz udzielaniem pomocy instruktażowo-metodycznej, programowej, w zakresie organizowania i prowadzenia działalności kulturalnej, a także promocją kultury i dziedzictwa kulturowego regionu z wykorzystaniem różnorodnych rodzajów i form przekazu, ochroną materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz upowszechnianiem wiedzy o tym dziedzictwie. Opracowuje projekt Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami w województwie śląskim oraz sprawozdanie z jego realizacji. Prowadzi działalność wydawniczą, promocyjną, informacyjną, biblioteczną, archiwalną i digitalizacyjną. Tworzy również sieci współpracy integrujących podmioty aktywne w sektorze kultury. 

Śląskie Centrum Wolności i Solidarności, powołane w grudniu 2011 roku, jest wspólną instytucją Województwa Śląskiego i Miasta Katowice. Centrum prowadzi stałą ekspozycję poświęconą powstawaniu i działalności struktur NSZZ „Solidarność”, stałą ekspozycję poświęconą pacyfikacji w dniu 16.12.1981 r. strajku górników w KWK „Wujek”, a także opiekuje się pomnikiem upamiętniającym ofiary pacyfikacji KWK „Wujek”. Do zadań instytucji należy moderowanie i inicjowanie działań mających na celu propagowanie uniwersalnych idei wolnościowych, demokratycznych i obywatelskich. Centrum prowadzi działalność naukowo-badawczą dotyczącą zachowania i upowszechniania wiedzy o wprowadzeniu w Polsce w 1981 r. stanu wojennego, o działalności ruchów opozycyjnych w okresie do 1989 roku i wydarzeniach związanych z pacyfikacją strajków na obszarze obecnego województwa śląskiego, prowadzi także badania i dokumentuje wydarzenia związane z działalnością NSZZ „Solidarność”.

Zamek Cieszyn od grudnia 2012 roku jest instytucją kultury prowadzoną jako wspólna instytucja Miasta Cieszyn i Województwa Śląskiego. Instytucja realizuje zadania w zakresie promocji i pomocy we wdrażaniu wzornictwa, myślenia projektowego oraz nowych technologii w sektorze publicznym i prywatnym. Zamek Cieszyn inicjuje i prowadzi badania dotyczące kultury materialnej, przedsiębiorczości i wzornictwa. Organizuje również działania mające na celu ochronę i popularyzację rzemiosła artystycznego, a także ginących zawodów. Wspiera rozwój przedsiębiorczości oraz promuje turystykę kulturową.

Jednym z ważniejszych zadań podejmowanych przez Województwo Śląskie jest promocja kultury poza granicami regionu i kraju poprzez prezentację różnych dziedzin sztuki oraz współpraca międzynarodowa w tym zakresie. Działania w tym zakresie prowadzą w ramach swojej działalności wojewódzkie instytucje kultury.

Instytucja Kultury Ars Cameralis Silesiae Superioris – Górnośląski Festiwal Sztuki Kameralnej organizuje przede wszystkim prezentacje kultury naszego regionu w ramach umów o współpracy podpisanych z regionami partnerskimi, a także w ramach promocji województwa śląskiego na targach światowych. Każdego roku w listopadzie Ars Cameralis organizuje największy w regionie festiwal sztuki – Górnośląski Festiwal Sztuki Kameralnej. Założeniem Festiwalu jest prezentacja najciekawszych zjawisk we współczesnej muzyce, teatrze, filmie, literaturze oraz sztukach plastycznych.

Materialnym wyrazem bogactwa i wielowątkowej tradycji są charakterystyczne dla regionu zabytki, w tym przede wszystkim te związane z szeroko rozumianą kulturą przemysłową, m.in. podziemne wyrobiska w Tarnowskich Górach i Zabrzu, fabryczne zespoły patronackie Giszowiec i Nikiszowiec w Katowicach, zabytki architektury mieszkalnej, np. 38 układów urbanistycznych, bytomska secesja, przykłady architektury rezydencjonalnej, zespoły browarniane w Tychach i Żywcu. Zewidencjonowane w tym zakresie zasoby liczą kilka tysięcy obiektów nieruchomych i ruchomych.

W celu bardziej efektywnego wykorzystania zasobów dziedzictwa przemysłowego na potrzeby turystyki kulturowej oraz skuteczniejszych działań promujących atrakcje regionu utworzono Szlak Zabytków Techniki. Jest to flagowy produkt turystyczno-kulturowy województwa śląskiego oraz jedyna tego typu trasa w Europie Środkowo-Wschodniej należąca do Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego (ERIH). W skład SZT, liczącego w tej chwili 42 obiekty, wchodzą nie tylko muzea i skanseny, ale i zamieszkałe kolonie robotnicze czy działające zakłady pracy. Obiekty znajdujące się na Szlaku odwiedza rokrocznie blisko milion osób. Świętem, a zarazem głównym wydarzeniem promującym SZT jest organizowana od 2010 roku Industriada – najważniejszy w Polsce jednodniowy festiwal dziedzictwa poprzemysłowego. Odbywa się co roku w czerwcu w obiektach należących do SZT i tzw. „obiektach zaprzyjaźnionych”. Z roku na rok bierze udział w tym przedsięwzięciu coraz większa liczba mieszkańców regionu. W ramach Industriady co roku ogłaszane są otwarte konkursy ofert związane z wyborem obiektów zaprzyjaźnionych, a także organizacją wydarzeń w ramach tego Święta. Zarówno Szlak Zabytków Techniki, jak i Industriada są laureatami wielu nagród, wśród których można wymienić Złoty Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej oraz Złoty Medal Targów Poznańskich dla Szlaku Zabytków Techniki, a także Grand Prix Welcome Festival oraz Golden Arrow dla Industriady.

Istotnym elementem materialnego dziedzictwa kulturowego regionu są też drewniane kościółki o konstrukcji zrębowej (w trzech regionach Polski – Śląskiem, Małopolskiem, Podkarpackiem – jest ich więcej niż w całej Europie). Wraz ze skansenami i zabudowaniami użytkowymi, typu młyny, gospody etc., tworzą „Szlak architektury drewnianej”, ciekawy i niebanalny szlak kulturowy.

Zmieniające się granice państw, które przebiegały przez obszar dzisiejszego województwa śląskiego, pozostawiły unikalne zabytki architektury militarnej – od zamków-warowni usytuowanych na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, dziś tworzących jeden z najstarszych polskich szlaków – Szlak Orlich Gniazd, po śląski obszar warowny z lat 30. XX wieku – zespół schronów bojowych, tradorów artyleryjskich, fortyfikacji polowych itd.

W ramach realizacji strategii rozwoju kultury samorząd województwa śląskiego wspiera również indywidualnych twórców oraz środowiska kultury. Celowi temu służą konkursy ofert, stypendia i nagrody.

Nagrodą dla ludzi sceny jest Nagroda Teatralna „Złote Maski” w województwie śląskim przyznawana z okazji Międzynarodowego Dnia Teatru.

Nagrodą przyznawaną osobom, które upowszechniając kulturę i naukę, nawiązują w swej działalności do idei realizowanych przez jej patrona oraz wnoszą trwałe, humanistyczne wartości do kultury narodowej, jest Nagroda im. Karola Miarki wręczana uroczyście w październiku – w okolicach dnia urodzin Karola Miarki.

Formą uznania dla ludzi kultury są również inne przyznawane corocznie nagrody Marszałka Województwa Śląskiego: za całokształt twórczości artystycznej, za upowszechnianie i ochronę dóbr kultury, dla młodych twórców oraz za osiągnięcia w dziedzinie konserwacji zabytków.

Nagrody Marszałka Województwa Śląskiego za Wydarzenie Muzealne Roku – przyznawane w kategoriach: wystawy, publikacje książkowe, dokonania z zakresu inicjatyw edukacyjnych oraz popularyzacji dziedzictwa kulturowego (w tym wydawnictwa multimedialne), a także dokonania z zakresu konserwacji – są wyrazem uznania dla całorocznej pracy i działalności muzealników w regionie.

Od 2002 r. Marszałek Województwa Śląskiego przyznaje stypendia w dziedzinie kultury osobom zajmującym się twórczością artystyczną, upowszechnianiem i ochroną dóbr kultury na rzecz województwa śląskiego.

W ramach mecenatu i wsparcia środowisk twórczych Zarząd Województwa Śląskiego ogłasza rokrocznie konkurs projektów w dziedzinie kultury oraz ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego. Najciekawsze projekty, po zaopiniowaniu przez komisję konkursową, otrzymują dofinansowywanie z budżetu Województwa Śląskiego.

W ramach działań Województwa Śląskiego mających na celu ochronę zabytków naszego regionu właściciele lub posiadacze zabytków wpisanych do rejestru zabytków od 2009 roku mogą wnioskować o udzielenie dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków. 

(aktualizacja: marzec 2018)

Linki do stron zewnętrznych
Wojewódzkie jednostki kultury
Zobacz: aktualności dotyczące kultury
Baza danych o kulturze w Województwie Śląskim